موزه پمپ بنزین دروازه دولت؛ ردی از اشکها و لبخندهای تاریخ نفت

حمیدرضا زاهدی

زندگی مدنی و شهری الزام توسعه است. صنعتی شدن با خود ، شهرنشینی را می آورد و بدون ماشین شهرنشینی ممکن نیست.
برای توسعه و پیشرفت به ابزاری نیاز است. هنگامی که شهرها برای زندگی امروزینه و تطبیق با شرائط و اوضاع دگرگون شونده متحول می شوند به ابزاری نیاز دارند. ماشین یکی از مهمترین ابزارهای توسعه است. شهری که از هر طرف کش می آید بدون ابزارهای مکانیکی نمی تواند رشد کند. مردمی که سر کار می روند به ابزارهایی نیاز دارند که وقت کمتری را از آنها بگیرد.
تولد شهر بزرگ و پدیده شهرنشینی که اقتضای زندگی امروزی است باعث می شود که اتومبیل در زندگی مردم شهرهای بزرگ به یک ضرورت بدل شود و همین موضوع خودرو را وارد تهران هم کرد. البته در ابتدا شاید قاجاری ها از اتومبیل تنها به عنوان وسیله ای برای فخرفروشی بهره می بردند و ورود نخستین خودروها خیلی باهوشمندی به کشور صورت نگرفت و تنها طبقه خرده بورژوای زمان را سیراب می کرد اما همان گونه که خودرو فورد* در آمریکا به سرعت میان همه طبقات مردم گسترش یافت در ایران هم، خودرو بیشتر روی بال ضرورت ها سوار شد.
اقتضای چنین توسعه ای گسترش پمپ های بنزین بود. وقتی اتومبیل می آید باید در هرجای ممکن به بنزین دسترسی داشته باشد و ایستگاه های پمپ بنزین از این نظر حیاتی
می شوند. چنان که امروز برای اتومبیل های برقی هم ایستگاه های شارژ یک ضرورت هستند که  اگر قرار باشد یخ چنین خودروهایی به اصطلاح در بازار بگیرد باید یا ضریب شارژشان را بالا برد که مدت بیشتری بتوانند با یک بار شارژ حرکت کنند یا زمان شارژ را کوتاه کرد و یا در هرگوشه شهر یک ایستگاه علم کرد.
باتوجه به اهمیت ایستگاه های پمپ بنزین در تهران در روزهای نخستین ورود خودرو به ایران توجه به احداث ایستگاه ها جدی شد. جايگاه پمپ بنزين دروازه دولت در واقع يكي از ده جايگاهي است كه بين سالهاي 1310 تا 1330 خورشيدي با يك سبك معماري خاص توسط شركت نفت انگليس و ايران در تهران ساخته شده است. ساختماني كه متاسفانه بناهاي مشابه آن اغلب يا از ميان رفت يا تغيير شكل پيدا كرده اند.
خوشبختانه بنای دروازه دولت كه با عنوان جايگاه شماره 6 تهران شناخته شده و در حال حاضر در تقاطع خيابان سعدي و انقلاب قرار دارد، باقي مانده و اكنون با تلاش هاي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت، پس از ثبت آن به عنوان يك اثر تاريخي در ميراث فرهنگي، به يكي از موزه هاي نفت تبديل شده است.
خیابان لاله زار به عنوان یک تفرجگاه زیبا در آن زمان جایگاه گشت و گذار طبقات نوظهور بود و پمپ بنزین دروازه دولت در نزدیکی آن از این نظر جایگاهی ویژه داشت.پمپ بنزین دروازه دولت یکی از نخستین ایستگاه های پمپ بنزین تهران لقب گرفت. ایستگاهی که در زمان احداث بسیار امروزی بود. سالها پس از احداث این ایستگاه قرار گرفتن یک زیرگذر و مباحثی از این دست پمپ بنزین دورازه دولت را از ضرورت های اولیه تهی کرد و در نهایت این ایستگاه تعطیل شد. اما گذر زمان و ایجاد مدیریت موزه هاو مرکز اسناد صنعت نفت باعث شد که بار دیگر توجه به این سازه تاریخی که نقش مهمی در توسعه شهر تهران ایفا کرده است احیا شود.
اداره کل موزه های صنعت نفت با احیای ایستگاه پمپ بنزین دروازه دولت به عنوان یک موزه تخصصی  اکنون این موزه را به تماشاگه تاریخ تهران بدل کرده است که می توان از رهگذر آن به بخشی از زیبایی های زندگی رو به تجدد در تهران قدیم پی برد.
موزه ها، زیبایی ها و زشتی ها، اشکها و لبخندها را در کنار هم در معرض دید عموم قرار می دهند و موزه پمپ بنزین دروازه دولت از این منظر جایگاهی است برای مرور تاریخی که صنعت نفت در آن نقش حیاتی داشته است.


* در سال های آغازین ایجاد صنعت خودروسازی کارخانه فورد در آمریکا با راه اندازی خط تولید خودروهایی ارزان عملا خودرو را از انحصار طبقات ثروتمند بیرون آورد. این کار باتوجه به تغییراتی در خودرو و تزئینات آن باعث کم هزینه تر شدن تولید شد و در نتیجه همه طبقات توانستند از خودرو بهره مند شوند.