اثرات گردشگری میراث صنعتی بر جوامع میزبان

 الهام آل‌احمد

در برخی مطالعات، میراث صنعتی را «چشم‌انداز نوستالژی» خوانده‌اند که در آن ابزار قدیمی به دارایی‌های با‌ارزش تبدیل شده‌اند. مناطق صنعتی که گردشگری در آنجا به عنوان ابزار کمک‌کننده برای احیای دوباره و پیشرفت اقتصادی رواج داده شده است روز به روز در حال افزایش هستند.

گردشگری میراث صنعتی به توسعه فعالیت‌های گردشگری و صنعتی بر مبنای مکان‌های انسان‌ساخت، ساختمان‌ها و چشم‌اندازهایی گفته می‌شود که از فرآیندهای صنعتی دوره‌های قبلی سرچشمه گرفته‌اند. موضوع میراث صنعتی منابع صنعتی برجای‌مانده مانند مکان‌ها، ساختمان‌ها، معماری، ماشین‌آلات، کارخانه‌ها و تجهیزات را دربر می‌گیرد. این میراث همچنین به ساخت و سازها، توافقنامه‌های صنعتی، چشم‌اندازهای صنعتی، فرایندهای تولید و اسناد جامعه صنعتی مربوط می‌شود.

امروزه گردشگری صنعتی به پدیده اجتماعی-اقتصادی مهمی تبدیل شده است که افزایش شهرت آن را می‌توان به دلیل پیشرفت صنعتی جوامع، کاهش وابستگی به فرآیندهای تولید سنتی، ارتقا سیستم تولید و دانش فنی، افزایش استفاده از کامپیوتر و تکنیک‌های تولید خودکار دانست.

گردشگری صنعتی شامل مکان‌های فراوانی می‌شود که اساساً روی سطح زمین (مثلا کارخانه‌ها) و یا حتی زیر‌زمین (مثلا معادن) قرار دارند؛ به طوری که حس نوستالژی و تجربه‌ای داستان‌گونه به گردشگر می‌دهند.

با وجود این‌که راه‌های زیادی برای توسعه اقتصادی مناطق وجود دارند، گردشگری میراث صنعتی می‌تواند ترکیب جدید و مناسبی برای بهتر کردن تصویر یک منطقه باشد و به عنوان وسیله‌ای برای افزایش روابط‌عمومی و بین‌المللی و حتی خنثی‌کننده تبعیضات و پیش‌داوری در مورد مناطق صنعتی عمل کند.

علی‌رغم پیشرفت‌های به وجود آمده در گردشگری میراث صنعتی تحقیقات اندکی در مورد تاثیرات گردشگری در ارتقاء اقتصاد و روحیه در جوامع محلی که از افت صنعت و بی‌ثباتی اقتصادی رنج می‌بردند انجام شده است. با توجه به پتانسیل‌های بسیار زیاد کشورمان در جذب گردشگران داخلی و خارجی، می‌توان گفت که صنعت گردشگری در ایران منبع اقتصادی مستعدی است که هنوز به جایگاهی که شایسته آن است دست نیافته است؛ به این ترتیب توجه به توسعه گردشگری می‌تواند راهکاری برای رهایی از اتکا بر اقتصاد تک‌محصولی و گام برداشتن به سوی توسعه پایدار گردشگری باشد.

ظهور گردشگری صنعتی از نقطه‌نظر بسیاری به عنوان آمیخته‌ای از نکات مثبت و منفی برای جامعه میزبان در نظر گرفته می‌شود؛ چرا که هزینه‌ها و مزایای آن در کنار هم نمود می‌یابند. گردشگری صنعتی غالباً در مناطق شهری که می‌توانند تاثیرات محدودیت‌های اقتصادی را خنثی کنند و مشخصات گردشگری منطقه را ارتقا دهند معنا پیدا می‌کند.

یکی از ویژگی‌های مهم صنعت گردشگری، تاثیر مستقیم و غیرمستقیم آن بر اشتغال‌زایی است. هرچند ایجاد اشتغال هدف اصلی و اولیه صنعت گردشگری نیست، اما توسعه آن شرایطی را به وجود می‌آورد که ظرفیت اشتغال را بالا می‌برد. تاکید بر ارزش صنعت محلی گذشتگان و تغییر ماهیت آن به گردشگری می‌تواند باعث افزایش هویت ساکنان منطقه، اشتغالزایی و جلوگیری از مهاجرت آنان به مناطق دیگر شود. توسعه گردشگری صنعتی اگرچه نمی‌تواند خسارت ناشی از تعطیلی صنایع گذشته را تمام و کمال جبران کند، اما با ایجاد اشتغال می‌تواند حداقل بخشی از آن را پوشش دهد.

با وجود نکات مثبتی که توسعه گردشگری به همراه دارد، باید توجه داشت که تغییر کاربری چشم‌اندازهای صنعتی از مراکز تولید به مکان‌های مصرف احتمالاً تغییرات فرهنگی و اجتماعی زیادی را در جوامعی که گردشگری میراث صنعتی را انتخاب می‌کنند در پی خواهد داشت. درگیری و مخالفت‌ها زمانی نمایان می‌شود که سرمایه‌گذاران مختلف اهداف و سیاست‌های متفاوتی را با استفاده از گردشگری، به منظور دستیابی به توسعه اقتصادی دنبال می‌کنند. بنابراین در توسعه میراث صنعتی دنبال کردن برنامه گردشگری جامعی از سوی جوامع بسیار حیاتی به‌نظر می‌رسد.