"گردشگری نفت" ظرفیتی برای تحقق شعار روز جهانی گردشگری

بیست و هفتم سپتامبر (ششم مهرماه) روز جهانی گردشگری است. در چنین روزی به سال 1980 اساسنامه سازمان جهانی گردشگری WTO به تصویب رسید و این روز به عنوان نقطه عطفی در گردشگری جهانی ثبت شد. هدف از گرامی داشت چنین روزی، بالا بردن سطح آگاهی در مورد نقش گردشگری در جامعه جهانی و نشان دادن چگونگی تاثیر گردشگری بر ارزش ‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان است.

شعار امسال اين سازمان "گردشگری برای همه" (Tourism for all) است. برنامه ای برای فراگیر نمودن گردشگری برای همه اقشار و با کمک تمامی ظرفیت های موجود در جهان. در این رابطه و در کشور عزیزمان ایران که برای رسیدن به جایگاه اصلی خود در صنعت گردشگری راه طولانی را در پیش روی دارد، مجال به وجود آمده توسط وزارت نفت در زمینه گردشگری نفت، ظرفیتی ارزشمند برای تحقق شعار امسال سازمان جهانی گردشگری است.

چنانچه می دانیم؛ گردشگری پس از صنایع نفت و خودروسازی، سومین صنعت درآمدزای هزاره جدید محسوب می ‌شود و با توجه ویژه به خدمات در این زمان پیش ‌بینی می‌شود به سرعت به نخستین رتبه درآمد زایی در سطح جهان تبدیل شود. به همین دلیل است که نظریه‌پردازان اقتصاد جهان اهتمام و توجه ویژه خود را به این صنعت معطوف داشته‌اند و کشورهای مختلف تلاش می‌کنند در این فرصت نوین سرمایه‌گذاری مناسبی داشته باشند.

* پیشینه صنعت نفت در ایران به عنوان مهد این صنعت در خاورمیانه فرصتی طلایی و ویژه را به‌وجود آورده که در صورت سرمایه ‌گذاری مناسب می ‌توان به توسعه صنعت توریسم از قبال آن در ایران امیدوار بود.

در کشور ما که سال‌ها مقام نخست توریسم در خاورمیانه را داشته علی ‌رغم تغییر نگرش به مقوله توریسم و پذیرش آن به‌ عنوان صنعتی درآمد ساز، ‌لزوم توجه بیشتر به ظرفیت ‌های سرمایه‌ گذاری در این صنعت مشهود است.

ایران توان فراوانی دارد تا در صورت برنامه ‌ریزی و کار کارشناسی دقیق، ناکامی‌ های قبلی را جبران کند. آثار و جاذبه ‌های تاریخی و باستانی اکوتوریسم و جلوه‌ های طبیعی، همچنین توان ارزشمندی که می ‌توانیم تحت عنوان توریسم صنعتی از آن یاد کنیم، آن هم در کشوری که از فناوری‌های بومی گرفته تا صنایع عصر جدید نمونه‌ های منحصر به فردی وجود دارد و از این میان پیشینه صنعت نفت در ایران به عنوان مهد این صنعت در خاورمیانه فرصتی طلایی و ویژه را به‌وجود آورده که در صورت سرمایه ‌گذاری مناسب می ‌توان به توسعه صنعت توریسم از قبال آن در ایران امیدوار بود. یکی از این زمینه‌ها پتانسیل خوبی است که صنعت نفت بواسطه پیشینه یکصد ساله ‌اش در ایران از آن برخوردار است.

جهانیان امروزه ایران را با منابع غنی نفت و گاز آن می‌ شناسند و در کنار پیشینه باستانی این سرزمین به بُعد صنعتی آن در مقوله ی نفت و گاز نیز توجه دارند. بیش از یکصد سال پیش بود که صنعت نفت با بهره ‌برداری از نخستین چاه نفت خاورمیانه در جنوب غرب ایران و استان فعلی خوزستان متولد و این حدیث آغاز شد.

در این مدت نمونه ‌های مختلف ابزار و ادوات صنعتی از نخستین نمونه ‌ها گرفته تا بعد از آن در تاسیسات نفتی ایران مورد استفاده قرار گرفت و بدین ترتیب است که هر کدام از این تاسیسات به خودی خود موزه ارزشمندی از توسعه فناوری صنعتی جهان است؛ از ادوات نیروی بخار گرفته تا گاز سوز و الکتریسیته كه همه آنها را مي توان در کنار هم در این تاسیسات مشاهده کرد. اين موضوعي است که در کمتر مرکز پژوهشی صنعتی- دانشگاهی و آکادمیک و در کمتر نقطه‌ای از جهان آن را شاهد هستیم. چنين پتانسيلي فرصت ارزشمندی را برای سرمایه‌گذاری در توریسم صنعتی در خصوص این تاسیسات عموماً از رده خارج فراهم می‌کند.

توریست‌های صنعتی کارشناسان، مهندسان ارشد، طراحان و برنامه ‌نویسان همچنین علاقه‌مندان به تاریخ صنعت هستند و در مبحث "توریسم صنعتی" باید روی حضور آنها و دانشجویان رشته ‌های صنعتی و غیره سرمایه‌گذاری کرد.

قدمت تاسیسات نفتی در ایران به‌ گونه ‌ای است که می ‌توان با استفاده از آنها به قوی ‌ترین و معتبرترین مراکز آکادمیک و صنعتی دنیا خدمات ارائه كرد. در این بین قدیمی ‌ترین و جالب ‌ترین نمونه‌ ها را در تاسیسات نفتی خوزستان می ‌توان شاهد بود.

نخستین چاه نفت، نخستین نیروگاه برق با نیروی بخار و نخستین تاسیسات جانبی و فراوری نفتی در اين منطقه قرار دارند. نمونه‌هایی که نه‌ تنها در ایران، بلکه در خاورمیانه قدیمی‌ترین ها در نوع خود محسوب می‌شوند.

چاه شماره یک نفت خاورمیانه که در مرکز شهرستان مسجدسلیمان قرار دارد- و در اثر عدم رعایت حفظ حریم ساخت و ساز امروزه دیوار به دیوار منازل مسکونی منطقه است- مجموعه کاملی از نخستین تکنولوژی حفاری، بهره‌برداری و استخراج و پمپاژ نفت به وسیله نیروی بخار است و دیگ بخار آن سندی بر قدمت صنعتی آن به ‌شمار می‌رود که برای توریست‌های صنعتی بسیار جالب خواهد بود .علاوه بر این نیروگاه تولید برق این منطقه نفتخیز با قدمتی نزدیک به یکصد سال و به عنوان نخستین نمونه از تولید برق با استفاده از نیروی بخار، واجد اهمیت بسيار است. دیگر تاسیسات جانبی نفت نیز شرایطی مشابهي در منطقه مسجدسلیمان دارند.

جذابیت‌های توریسم صنعتی در دیگر نقاط استان خوزستان نیز پراکنده‌اند که گل سرسبد آنها پالایشگاه نفت آبادان است و دیگر مناطق خوزستان همچون هفتکل و... در هرکدام از این مناطق تاسیساتی وجود دارند که البته از نظر فنی بدون استفاده و متروک می ‌باشند و از نظر امنیتی نیز مشکلی جهت بازدید از آنها وجود ندارد و می‌ توان توریست‌ها را به بازدید آنها برد.

ویژگی‌ دیگر صنعت نفت در جنوب غرب ایران این است که مراوده صنعتی غرب با این خطه از خاک ایران تنها یک مراوده مکانیکی نبوده است، بلکه به‌واسطه حضور کاشفان نفت و کارشناسان و کارکنان بیگانه، خوزستان سالیان سال محل زندگی این اتباع بوده و چه بسیار کسانی که با ملیت‌های مختلف در خوزستان متولد شده‌، ازدواج کرده‌ و بعضاً پس از مرگ در گورستان‌های مخصوص که در جای جای مناطق نفت‌خیز به «قبرستان خارجی ‌ها» معروف است، به خاک سپرده شده‌اند.

این ارتباط و حضور مستمر در ایران مراودات فرهنگی و حتی سببی فراوانی را همراه داشت و حتی ازدواج‌هایی نیز انجام شده است! این توضیحات از آن رو لازم آمد تا بدانیم جذابیت‌ های تاسیسات قدیمی و مناطق نفتی ایران برای توریست‌های خارجی تنها محدود به بازدید از فناوری‌های قدیمی صنعتی نبوده، بلکه تاثیرات عاطفی و فرهنگی نیز برای افرادی خاص به همراه خواهد داشت و این فرصتی برای سرمایه‌گذاری است.

شهرهای ایجاد شده در مناطق نفت‌ خیز ایران، عموماً ساختاری غربی دارند و از نوع معماری و خیابان ‌بندی گرفته تا وجه تسمیه برخی مناطق، تشابهات شگفتی بین این مناطق دورافتاده در جنوب غرب ایران و زیبا‌ترین شهرهای هم عصر اروپایی شان وجود دارد که باعث شگفتی و جذب توریست‌ های خارجی خواهند بود.

روابط عمومی وزارت نفت سالیان مدیدی است که ایجاد موزه های نفت را در دستور کار خود قرار داده؛ پروژه ای که پس از یک فترت ناخواسته مجددا با تلاش و همت همکاران ارزشنمند وزارت نفت اكنون در دست اجرا است. ضمن تقدیر از اين اقدام  باید توجه داشته باشیم که حصول نتیجه در این زمینه و اینکه پس از اجرای پروژه، اساساً توریستی از اين موزه ها بازدید کند، همت و سرمایه‌ گذاری بخش خصوصی و حمایت متولیان صنعت گردشگری در ایران را می‌طلبد و با در کنار هم قرار گرفتن تمامی این مؤلفه‌هاست که می‌توانیم به بهره‌مندی کشور از درآمدزایی «توریسم صنعتی» و توسعه توریسم امیدوار باشیم.

امری که خوشبختانه با امضای تفاهم نامه ای بین وزارت نفت و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، مقدمات آن فراهم شده است.

ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری توریسم صنعتی در ایران بسیار غنی و قوی می‌باشند اما شرط اول حصول نتیجه از این ظرفیت‌ها، همت و اراده جمعی در این زمینه است.

بسیار پسندیده است که مجموعه فعالیت های انجام شده تا کنون در این زمینه در قالب گزارشی از طریق سازمان میراث فرهنگی و یا به صورت مستقیم، به سازمان جهانی گردشگری WTO ارسال و جهانیان از اقدامات وزارت نفت ایران برای توسعه گردشگری در جهان مطلع شوند. اقداماتی که بدون شک در تحقق شعار امسال این سازمان "گردشگری برای همه" بسیار تاثیرگذار خواهد بود. چرا كه گردشگران و علاقه مندان به مظاهر صنعت و تکنولوژی نیز جزء اقشار مهمی هستند که به ارائه خدمات بیشتر در حوزه گردشگری نیازمندند.

روز جهانی گردشگری بر تمامی فعالان این عرصه، خصوصاً بر همکاران زحمتکش مان در پروژه موزه ها و اسناد صنعت نفت خجسته باد.

فرشید خدادادیان

مدرس دانشگاه و فعال حوزه گردشگری