خرید و فروش نفت در آبادان قدیم

بدیهی است که بحث ما پیرامون خرید و فروش های رسمی نفت نیست. فروش نفت به صورت های رسمی آن توسط شرکت های بزرگ، همراه با کارشناسان ویژه اقتصادی صورت می گرفت. آنان تعرفه هایی داشتند که بر اساس آن نفت موجود مورد معامله قرار می گرفت و اکنون نیز کما بیش چنین است.

آنچه مد نظر ما است، خرید و فروش معمولی و غیررسمی نفت است که توسط مردم کوچه و بازار صورت می گرفت. البته مورد معامله در اینجا نفت سفید بود نه نفت خام. یعنی همان نفتی که مردم از آن برای مصارف خانگی استفاده می کردند.

 به عبارتی می توان گفت یک جور توزیع نفت به روش سنتی که با گسترده شدن و افزایش تقاضا برای نفت سفید در جامعه، بعدها شرکت ملی نفت آن را بر عهده گرفت و سرانجام شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی که در سراسر ایران دارای شعبه بود، برای پاسخ به این نیاز تاسیس شد.

اما اجازه بدهید برگردیم سر بحث خودمان. نفت سفید (کرسن) در آن دوره و قبل از ملی شدن صنعت نفت، توسط یک شرکت انگلیسی به نام "پالم تری" (Palm Tree) بسته بندی و عرضه می شد. نام این شرکت را به فارسی می توان "نخل نشان" ترجمه کرد. این نفت در پیت های 20 لیتری عرضه می شد.

ناگفته نماند که تولید این نوع از نفت سفید توسط کمپانی نفت انگلیس و ایران (آنگلو پرشین اویل کمپانی) انجام می شد. در واقع شرکت پالم تری صرفا امر بسته بندی و توزیع را بر عهده داشت.

روی این پیت های سفید عبارت Refined Petroleum به معنای "نفت پالایش شده" و عبارت "نفُط ایرانی" به چشم می خورد. دلیل درج عبارت عربی نیز این بود که نفت یاد شده، علاوه بر مصرف داخلی در جنوب و بویژه آبادان، به وسیله چهارپایان به بصره هم قاچاق می شد! در واقع این یک جور تبلیغ محصول به حساب می آمد.

در کتاب "تصاویری از نفت" (Portrait in Oil) تالیف بری ریچی که توسط شرکت بریتیش پترولیوم (BP) در سال 1995 در لندن به چاپ رسیده و حاوی تصاویر و مستندات جالبی از تاریخ نفت است، به این موضوع اشاره شده. ریچی از کارشناسان تاریخ نفت در خاورمیانه است.

در واقع "پالم تری" (Palm Tree) یک آرم تجاری آشنا برای مردم جنوب ایران و جنوب عراق بود. اما در مورد قیمت این نفت اطلاعات زیادی در دست نیست. تنها می دانیم که قیمت آن به قول امروزی ها به روش بازار آزاد محاسبه می شد و متغیر بود. مثلا در زمستان ها که مصرف بالا بود، قیمت بیشتر و در تابستان ها قیمت پایین تر بود. به عبارتی قیمت تابع تقاضای خریداران بود.

البته از آنجا که حمل و نقل نفت به وسیله چهارپایان یکی از شیوه های رایج توزیع نفت در جنوب ایران و جنوب عراق بود، دستمزد فروشندگان دوره گرد هم طبعا یکی از عوامل این تعیین قیمت بود.

شرکت پالم تری چندین دهه به عرضه محصولات خود در جنوب ایران و نواحی اطراف ادامه داد. واسطه ها و دلالان از طریق راه های آبی اطراف آبادان، پیت های نفت را به بصره می فرستادند و جالب این که گاهی در اثر اتفاقاتی مثل اعتصابات کارگری در پالایشگاه آبادان، این روند سیر معکوس پیدا می کرد. در چنین مواردی "نفُط ایرانی" از بصره به آبادان می رسید!!

احمد کعبی فلاحیه