يك برگ سند و يك دنيا حرف

تامين و توزيع فرآورده هاي نفتي در نقاط مختلف كشور، علاوه بر گستره جغرافيايي و عملياتي قابل توجه، از منظر اتفاقات و رويدادهايي كه پيرامون اين عمليات به وقوع مي پيوسته نيز در تاريخ فعاليت صنعت نفت در ايران قابل توجه و تامل بوده است.

يكي از بخش هاي مهم اين فعاليت تامين سوخت؛ اعم از نفت سفيد، نفت كوره و گازوئيل براي كارخانجات و كارگاه ها، همچنين تامين نياز افرادي و اشخاصي بوده كه براي مصارف خانگي موتورخانه ها و باغات خود درخواست هايي به پخش نواحي و مناطق ارائه و پس از طي مراحل اداري و صدور مجوز اين درخواست ها پاسخ داده مي شد. طبيعتا در حجم گسترده اين فعاليت كه بخشي از آن نيز توسط پيمانكاران بخش خصوصي انجام مي شده، گاه نارضايتي ها و شكايت هايي نيز به پخش مناطق وصول مي شد كه براي بررسي به مراجع ذيربط در هر منطقه و ناحيه ارجاع مي شده است.

* در خواستي شخصي با امضاي مهندس مهدي بازرگان كه حدود 25 سال پيش در دبيرخانه بازرسي شركت ملي پخش فرآورده هاي نفتي به ثبت رسيده، حاوي نكات جالبي است و نشان مي دهد، رئيس سابق دولت در نظام جمهوري اسلامي ايران خود را همتراز ديگر شهروندان دانسته و از امتيازي در اين زمينه استفاده نكرده است!

اخيرا و همزمان با انجام كار پژوهشي در اسناد و مكاتبات پخش فرآورده هاي نفتي و در راستاي تجهيز اسنادي موزه هاي پمپ بنزين، همچنین مقدمات ايجاد موزه صنعت پخش، سندي به واحد پژوهش و تاريخ شفاهي مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت واصل گرديده كه از دو منظر قابل بررسي و توجه است!

نخست؛ موضوعي كه در متن سند، كه يك درخواست شخصي است بيان شده و دوم و البته مهمتر از آن "نگارنده" و ارائه دهنده نامه كه شخصيتي برجسته و ملي در تاريخ اين سرزمين و البته تاريخ فعاليت هاي صنعت نفت، خصوصا در موضوع خلع يد از كمپاني نفت انگليس و ايران است.

درخواست مذكور به شماره 268786 در تاريخ 1373/6/20 يعني نزديك به بيست و پنج سال پيش در دبيرخانه بازرسي شركت ملي پخش به ثبت رسيده و از نظر تاريخي، نامه چندان قديمي محسوب نمي شود، اما همان گونه كه گفته شد، امضاي نامه است كه به آن اعتبار تاريخي مي دهد.

زنده ياد مهندس مهدي بازرگان، همرزم دكتر مصدق و عضو هيئت خلع يد از كمپاني نفت انگليس و ايران و رئيس دولت موقت پس از انقلاب سال 1357 نويسنده اين نامه بوده است!

مرحوم بازرگان در اين نامه كه تاريخ نگارش آن 30 مرداد ماه 1373 قيد شده و مشخص است با دستگاه تايپ شخصي به نگارش درآمده، خطاب به اداره كل پخش فرآورده هاي نفتي ايران چنين نوشته است:

"در تاريخ 1373/4/29 بنا به درخواستي كه از سفارشات آن اداره كرده بودم و دستوري كه صادر نمودند پيمانكاري خليلي محموله اي به ميزان 5000 ليتر گازوئيل براي منزل اينجانب واقع در لواسان (نارون) ارسال داشت (بر طبق برگ تحويل 181 مورخ 1373/4/29 نفتكش شماره 88275).

در موقع تخليه گازوئيل خانم بنده كه متوجه مي شود رقم كنتور در اثر دستكاري راننده تغيير ناگهاني كرده است اعتراض مي نمايد ولي راننده قبول ننموده بهاي كامل 5000 ليتر (از قرار ليتري 16 ريال) رادريافت مي دارد. با محاسبه اي كه بعدا بر مبناي ظرفيت مخزن و موجودي قبلي و بعدي آن، شخصا انجام دادم معلوم شد كه بيش از 700 ليتر كسر تحويل وجود داشته است. موضوع را تلفني به پيمانكاري اطلاع داده و مطالبه 500 ليتر كسري نمودم؛ آقاي غلامحسين خليلي با قبول مطلب، وعده دادند فرداي آن روز 500 ليتر بفرستند. با اينكه تا بحال بيش از سه بار يادآووري نموده ام و هربار قول ارسال كسري را داده اند و نفرستاده اند، معلوم مي شود پيمانكار (يا راننده تانكر) قصد جبران عمل خلاف خود را ندارد.

بديهي است كه دريافت يا عدم دريافت  5000 ليتر گازوئيل (يا 8000 ريال بهاي آن) اهميت چندان براي من ندارد ولي از آنجا كه نبايد خلافكاري و خيانت در امانتداري مجاز شمرده شود لازم ديدم مراتب را به اطلاع آن اداره محترم برسانم تا هرگونه و هرعملي كه مي توانيد (و مي خواهيد) بر طبق قراردادها و تعهدات با پيمانكاران توزيع فرآورده ها انجام دهيد، اقدام فرماييد. با احترام و امتنان. مهدي بازرگان. امضاء"

نامه از چند نظر قابل بررسي است. انشاي زيباي نامه نشان دهنده سطح سواد و نزاكت و اخلاق نگارنده آن است. ديگر اينكه در تابستان سال 1373 گازوئيل از قرار ليتري 16ريال معامله مي شده كه مقايسه آن با نرخ امروز گازوئيل از منظر تحليل تاريخ اقتصادي و تورم قابل توجه است. رئيس سابق دولت در نظام جمهوري اسلامي ايران خود را همتراز ديگر شهروندان دانسته و با ارائه درخواست و با دريافت وجه براي مصرف موتورخانه منزل خود گازوئيل خريداري كرده و از رانت و امتيازي در اين زمينه استفاده نكرده است!

از نظر اخلاقي نيز قبل از نگارش نامه سه بار به پيمانكار متخلف تذكر شفاهي داده و سپس دست به قلم برده! و نكته مهمتر اينكه با عزت نفس اعلام نموده مبلغ پرداخت شده اصلا برايش اهميتي نداشته و هدفش از نامه نگاري و گزارش تخلف تنها و تنها براي جلوگيري از ترويج دزدي، خلافكاري و خيانت در امانت به انجام رسيده است. مجموعه مواردي كه البته از بزرگمرداني چون زنده ياد مهندس بازرگان قابل انتظار بود.

گردش كار نامه نشان مي دهد؛ مسئولين مربوطه در پخش نيز به موضوع رسيدگي و از سيستم توزيع خود رفع ايراد نموده اند.

توزيع و پخش فراورده هاي نفتي در ايران همواره با تلاش طاقت فرساي كاركنان رسمي و بخش خصوصي اين مجموعه در سرما و گرما و در جنگ و صلح سوخت را به هموطنان رسانده و مي رسانند و بديهي است تخلف هايي از سوي تعدادي افراد معدود كليت اين خدمات را خدشه دار نمي كند.

همچنين بديهي است كه در چنين حجم گسترده اي از كار به سهو يا به عمد اشكالات و ايراداتي نيز بروز مي كرده و مي كند اما مهم در اين زمينه برخورد با چنين تخلفات به منظور بستن راه تكرار بر آنهاست و زنده ياد مهندس بازرگان نيز بدون شك با چنين احساس وظيفه و مسئوليت شهروندي به اين مكاتبه اقدام نمودند.

مهندس مهدي بازرگان متولد 1286 در تهران از چهره هاي تاثيرگذار در تاريخ اين سرزمين و از همرزمان دكتر محمد مصدق بود و سي ام ديماه 1373، تنها چند ماه پس از نگارش نامه مذكور به پخش فرآورده هاي نفتي و هنگامي كه براي براي درمان به زوريخ مسافرت كرده بود، در اين شهر درگذشت.

يادش گرامي و راه صداقت و راستي پر رهرو باد.

واحد پژوهش و تاريخ شفاهي