ماجرای طلای سیاه ایران (4)

 سيد هاشم هوشي سادات

متفقین و نفت

باشروع جنگ جهانی اول در سال 1914 ميلادي و حضور فعال نیروی دریایی بریتانیا در آبهای بین المللی به واسطه وسعت قابل توجه مستعمرات و تلاش برای حفظ آنها (از شمال آفریقا تا شبه قاره هند و شرق آسیا و ... ) اهمیت نفت ایران ، بیش از پیش برای دولت انگلیس آشکار شده بود .
صدور بیش از 274000 تن نفت تصفیه شده و خام از تصفیه خانه آبادان در سال 1914 ميلادي ( نخستین سال آغاز جنگ جهانی ) که قسمت مهم آن نصیب نیروی دریایی انگلیس و متفقین می شد ، بیانگر اهمیت مسئله است . ارزش جایگزینی نفت به جای زغال سنگ برای تامین سوخت ناوگان های تجاری و نظامی زمینه ای شد تا دولت بریتانیا به این فکر بیفتد که اکثریت سهام شرکت نفت ایران و انگلیس را در اختیار بگیرد ، تا وزارت دریایی بتواند به عنوان مالک و استخراج کننده نفت و ذخیره سازی به حد کافی و نیاز  در جریان اوج گیری جنگ ، کنترل و مدیریت این امر مهم را داشته باشد .
در ابتدای سال 1915 ميلادي با انعقاد قراردادی میان دولت انگلیس و شرکت نفت ایران و انگلیس ، 56 درصد سهام توسط لندن خریداری شد .
از آن پس با تعیین دو نماینده تام الاختیار در هیئت مدیره که " حق وتو" نیز داشتند ، دولت انگلیس عملا اختیارات و کنترل شرکت را در اختیار خود گرفت و نیروی دریایی بریتانیا نیز سوخت خود را به حد وفور و با قیمت نازل دریافت می کرد . پدیده ای که دول محور ( آلمان و ایتالیا و عثمانی ) از آن بی بهره بودند و در واقع نفت ایران از عوامل مهم پیروزی متفقین در جنگ جهانی اول بود .
البته میزان تخفیف نفت از سوی شرکت به نیروی دریایی انگلستان ، هیچگاه برای دولت ایران مشخص نشد . زیرا این تخفیف عامل تقلیل یافتن سهم ایران از منافع شرکت نفت ایران و انگلیس ( طبق قرارداد دارسی ) می شد . دولت ایران نیز در این خصوص چند نوبت به این فعل و انفعالات اعتراض کرد که عمدتا توسط دولت انگلیس به فراموشی سپرده می شد و توجهی به آن نمی شد .
اوضاع نابسامان اجتماعی و سیاسی ایران در دهه 1290شمي ، ضعف دولت مرکزی و تاثیرات منفی جنگ جهانی بر اقتصاد ایران ، عمر کوتاه دولت ها و کابینه ها ، از جمله عوامل بارز درخصوص عدم توجه دولت بریتانیا به اعتراض های متعدد تهران در مورد تقلیل منافعش از روند تولید و صدور نفت بود .

             ادامه دارد ...

لينك هاي مرتبط :

content/18/روزی-روزگاری/4342/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-3

content/18/روزی-روزگاری/4337/ماجراي-طلاي-سياه-ايران-2

content/18/روزی-روزگاری/4329/ماجراي-طلای-سیاه-ایران