ماجرای طلای سیاه ایران (7 )

سید هاشم هوشی سادات

ورود امریکا به حوزه نفت ایران

با توجه به اختلافات دولت مرکزی و شرکت نفت انگلیس و ایران که به طور مختصر مطرح شد و نارضایتی بسیاری از رجال سیاسی از فشارهای روسیه و انگلیس بر ایران، راهبردی پس از کودتای سوم اسفند 1299 مشخصا ً توسط قوام السلطنه نخست وزیر (که درپی عزل سید ضیاء الدین طباطبایی ازرئیس الوزرایی درخرداد1300شمسي به این مقام توسط احمد شاه قاجارمنصوب شد) درصحنه سیاست ایران مطرح شد و محورآن واردکردن ایالات متحده امریکا به حوزه مناسبات سیاسی و نفتی ایران با هدف ایجاد توازن بین روسیه و انگلستان از یک سو و کنترل شرکت نفت انگلیس و ایران از سوی دیگر بود.  به همین جهت درآبان 1300 شمسي لایحه واگذاری امتیاز کلیه معادن نفت شمال ایران به کمپانی معروف ( استاندارد اویل ) امریکایی و در پنج ماده به مجلس شورای ملی تسلیم شد و پس از نطق قوام، نمایندگان فوریت آن را به تصویب رساندند.

اعتراض روسیه و انگلیس

خبر واگذاری امتیاز نفتی به ایالات متحده امريكا انعکاس گسترده ای در داخل و خارج داشت و بیانگر وقوع تحولات سیاسی جدیدی در ایران بود. لذا در آذر 1300 دو یادداشت شدید اللحن و اعتراض آمیز که تقریباً لحن اولتیماتوم را داشت از طرف سفارت شوروی تسلیم وزارت خارجه ایران شد . یادداشت اول در مورد واگذاری نفت شمال به کمپانی امریکایی استاندارد اویل و یادداشت دوم در زمینه تسریع درتصویب معاهده دولتین ایران و شوروی در مجلس شورای ملی بود. از طرف سفارت انگلیس نیز یادداشتی تسلیم وزارت امور خارجه شد. به موجب این یادداشت دولت انگلیس شدیداً نسبت به تصمیم لایحه واگذاری نفت شمال به یک شرکت امریکایی اعتراض كرده بود .

جلسه فوق العاده مجلس

درپی اعتراض های شدید اللحن دولتین روسیه و بریتانیا، جلسه فوق العاده مجلس شورای ملی تشکیل شد و تحولات فوق مورد بحث و بررسی نمایندگان قرارگرفت در این رابطه مجلس شورا به دولت قوام اختیار داد که به هر دو دولت جوابی محکم و دندان شکن دهد و متذکر شود که به هیچ وجه به آنها اجازه مداخله در امور داخلی ایران داده نخواهد شد .
دراین جلسه نمایندگان امتیاز نامه نفت  "خوشتاریا " را که  به یک تبعه روس قبلاً اعطا شده بود را لغو کردند. شرح کامل این امتیاز نامه و لغو آن در کتاب " پنجاه سال نفت ایران "نوشته مصطفی فاتح – تاریخ انتشار 1334 خورشیدی – آمده است. لغو این امتیاز نشان داد که نمایندگان مجلس شورا مصمم بودند تا دربرابر قدرت های بزرگ ازمنافع ملی دفاع کنند. از طرف دیگر فشارهای مسکو و لندن بر تهران جهت لغو قرارداد نفتی با شرکت امریکایی هر روز بیشتر می شد.  سرانجام دربهمن 1300قوام السلطنه از کار کناره گیری کرد و اکثریت نمایندگان به رئیس الوزرایی مشیر الدوله – ازرجال ملی صدر مشروطیت ابراز تمایل کردند. البته عمر این دولت کوتاه بود و سیاست نفتی قوام السلطنه پیگیری نشد تا اینکه درخرداد 1301 بار دیگر قوام با حمایت ایت الله  " سید حسن مدرس" به صدارت رسید و راهبرد نفتی خود را مجدداً مطرح کرد .

عمر کوتاه دولت ها

درفاصله سال های 1299 تا 1304 شمسی که تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی صورت گرفت و شرایط ناهنجار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بر ایران حاکم بود، به علت عمر کوتاه دولت ها فرصت پرداختن به کارهای اساسی و برنامه های دراز مدت نبود، ولی راهبرد قوام السلطنه در زمینه وارد کردن امریکا به حوزه سیاست نفتی ایران با هدف ایجاد توازن بین روسیه و بریتانیا ، راهکاری عملیاتی بر برون رفت از چالش درآن روزگار بود که در شرح ماجرای نفت ایران باید مورد توجه قرارگیرد.

ادامه دارد ...

لينك هاي مرتبط :
content/18/روزی-روزگاری/4365/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-6
content/18/روزی-روزگاری/4355/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-5
content/18/روزی-روزگاری/4347/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-4
content/18/روزی-روزگاری/4342/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-3
content/18/روزی-روزگاری/4337/ماجراي-طلاي-سياه-ايران-2
content/18/روزی-روزگاری/4329/ماجراي-طلای-سیاه-ایران