ماجرای طلای سیاه ایران (8)

سیدهاشم هوشی‌سادات

 آغاز اعتراض‌ها به قرارداد نفت

در فاصله سال‌های 1304 شمسي که تغییر سلطنت از سلسله قاجار به پهلوی انجام پذیرفت تا سال 1311 شمسي (1931ميلادي)، به علت تلاش های رضاشاه برای تحکیم حکومت جدید، در مورد نفت و قرارداد دارسی و اجحاف شرکت نفت انگلیس در مورد حق السهم ایران، تقریبا صحبت و حرفی در مطبوعات و فضای سیاسی ایران نبود و البته سیستم استبدادی رضاشاه نیز اجازه طرح مسائل سیاسی مهم را بدون اذن حکومت به رجال و شخصیت ها و احزاب نمی داد. علی رغم اینکه در گزارش وزارت امور خارجه انگلیس پس از جنگ جهانی اول آمده بود که : « کشتی جنگ روی امواج نفت ایران به پیروزی رسید»، ولی شرکت نفت انگلیس در مورد پرداخت کامل حق السهم واقعی ایران اجحاف می کرد و این مسئله از چشم دولت مرکزی نیز پنهان نبود.

 پس از تثبیت رژیم پهلوی و لزوم کسب درآمد بیشتر از نفت برای پیگیری برنامه‌های توسعه اجتماعی و اقتصادی ایران، تدریجا و به صورت کترل شده، از درون مجلس شورای ملی زمزمه اعتراض‌ها و لزوم تغییر قرارداد آغاز شد.

 نطق علی دشتی

در چهارم مرداد 1311، علی دشتی نماینده مجلس شورای ملی طی نطق مفصلی در مجلس به شرکت نفت انگلیس و ایران تاخت و متذکر شد رفتار دولت ایران با شرکت مضحک است. در سال 1931 تنها سیصدهزار لیره به دولت ایران پرداخت شده است، درحالیکه دولت انگلستان از کمپانی فقط هشتصدهزار لیره مالیات گرفته و این بیانگر سود سرشاری است که نصیبش شده است.

سیدحسن تقی زاده وزیر مالیه در همین جلسه در پاسخ علی دشتی توضیحاتی داد و رجال گذشته ایران را مقصر دانست و افزود: انعقاد قرارداد دارسی در 32 سال قبل ناشی از عدم اطلاع و بصیرت مصادر امور بوده است. ما مشغول مذاکره با کمپانی هستیم و اگر مذاکرات به نتیجه مطلوب نرسد به طریق دیگری برای احقاق حق خود توسل می جوییم.

 سوزاندن قرارداد دارسی

در روز ششم آذر 1311شمسي که مصادف با عید مبعث پیامبر اکرم (ص) بود – 1351 هجری قمری –  رسما  اعلام شد که چون مذاکرات با کمپانی نفت برای اصلاح قرارداد و تامین منافع ایران به جایی نرسید، رضا شاه پرونده نفت را در بخاری سوزاند و گفت از این تاریخ امتیاز نامه دارسی لغو می شودو مراتب نیز کتبا به شرکت نفت انگلیس در ایران اطلاع داده شده است.

 روزنامه اطلاعات و سایر جراید در این روز شماره فوق العاده منتشر کردند و الغای قرارداد دارسی را  اعلام كردندو به همین جهت در تهران و سایر شهرها مراسم چراغانی و شادمانی برپا شد.

 در روز دهم آذر 1311 نیز در جلسه علنی مجلس شورای ملی، سیدحسن تقی زاده وزیر مالیه لغو امتیاز دارسی را اعلام کرد.

 در این رابطه حاج محتشم‌السلطنه اسفندیاری، فهیم‌الملک فهیمی و علی دشتی سه تن از نمایندگان مجلس نیز نطق‌هایی در تایید اقدام دولت ایراد كردند و گزارش وزیر مالیه در لغو امتیاز دارسی به اتفاق مورد تصویب قرار گرفت.

 اعتراض دولت انگلستان

 در پی بروز تحولات سیاسی جدید در صحنه سیاست داخلی ایران، شرکت نفت انگلیس و ایران اقدام دولت ایران را مبنی بر لغو یک طرفه قرارداد دارسی، غیرقانونی تلقی كرده و تقاضا کرد که تهران از نظر و تصمیم خود عدول کند.

 از سوی دیگر دولت انگلیس یادداشت شدیداللحنی برای محمدعلی فروغی وزیر امورخارجه ایران فرستاد و مدعی شد: اگر ایران در مورد قرارداد دارسی مطالبی دارد باید از طریق محاکم صالحه بین المللی اقدام کند. فروغی نیز در پاسخ لندن گفت: تهران از این تهدیدها باکی ندارد و طبق منافع ملی خوداقدام می کند.

سرانجام در 24 آذر 1311 دولت انگلستان به استناد ماده 15 اساسنامه جامعه ملل متحد، شکایت خود از دولت ایران را به علت فسخ یک طرفه قرارداد دارسی، تسلیم دبیرخانه جامعه ملل كرد.

ادامه دارد...

لينك هاي مرتبط :
content/18/روزی-روزگاری/4376/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-7

content/18/روزی-روزگاری/4365/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-6

content/18/روزی-روزگاری/4355/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-5

content/18/روزی-روزگاری/4347/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-4

content/18/روزی-روزگاری/4342/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-3

content/18/روزی-روزگاری/4337/ماجراي-طلاي-سياه-ايران-2

content/18/روزی-روزگاری/4329/ماجراي-طلای-سیاه-ایران