کارخانۀ برق تمبی مسجد سلیمان قدیمیترین کارخانه برق در مقیاس ملی در ایران است. این مجموعه به شماره 31721 در سال 1396 و به کوشش مدیریت موزهها و مرکز اسناد صنعت نفت در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مجموعه کارخانه برق تمبی از اجزای مختلفی چون نیروگاه، بخش پمپاژ، محلۀ کارکنان، بخش صنعتگران، داروخانه، منطقۀ عمومی، منطقۀ متفرقه ( شامل بازار، مسجد، مدرسه، حمام، پست، و پل معلق که در حال حاضر بخشی از روستای تمبی است) تشکیل شده است.
کارخانۀ برق تمبی در روستای تمبی در جنوب غرب شهر مسجد سلیمان و بر کنار رودخانۀ تمبی واقع است. روستای تمبی و کارخانۀ برق تمبی در محل به هم رسیدن دو شاخۀ رودخانه به همدیگر ـ که رودخانۀ بزرگ تمبی را تشکیل میدهند ـ و در میان کوههایی که مرز طبیعی این شهرستان با شوشتر هستند، قرارگرفته اند. این کوهها از رشتههای فرعی رشتهکوه زاگرس هستند. تأسیسات کارخانه برق در ساحل رودخانه و دماغۀ حاصل از محل رسیدن دو شاخۀ رود به هم برپا شده است.
پس از اکتشاف نفت در مسجد سلیمان و نیاز به شکلگیری تأسیسات و تشکیلات استحصال، پالایش و انتقال نفت، تأمین نیروی برق یکی از نخستین امکانات مورد نیاز برای بهرهبرداری از نفت بود. بر این اساس کارخانۀ برق تمبی برای مصارف مختلف میدان مسجد سلیمان ایجاد شد.
در ابتدا تولید برق این کارخانه 350 کیلووات بود ولی نیاز روزافزون به برق باعث شد که دو مولد بخار نیز به کار اندازند و تولید برق را به 1500کیلو وات برسانند. در دسامبر 1926 (دیماه 1305) دو توربین بخار دیگر در تمبی نصب شد و تولید برق آن به 6700 کیلو وات رسید. سوخت کارخانه از گازهای طبیعی مسجد سلیمان بود.
با توجه به نقشههای موجود میتوان در تاریخچۀ این مجموعه دو نیروگاه را رصد کرد. نیروگاه قدیمی که در دهۀ 1290شمسي بنیاد شده است و در چند تصویر قدیمی بناهای آن را میتوان دید و نیروگاه موجود کنونی که در نقشهها از آن به عنوان نیروگاه جدید (new power station) نام برده شده است. بر اساس نقشههای موجود بنیاد ساختمان نیروگاه جدید را میتوان به اواخر دهۀ 1320ش تا اواخر 1330ش نسبت داد. در چند تصویر کهن میتوان همزمان بنای هر دو نیروگاه را مشاهده کرد.
بنای نیروگاه جدید ساختمانی است آجری با که تویزه بتنی و تیرآهن مستحکم شده است. با توجه به کاربردی که از بنا توقع میرفته نیز ماهیت دستگاهها و ماشینهای سنگین در آن، به لحاظ ایستایی، عناصر و اجزای بنا بسیار مقاوم طراحی و ساخته شده اند و یالهای تعبیهشده در دل جرزها استحکام آن را تضمین کرده است. الگوی این نیروگاه مشابه نیروگاه شمارۀ 1 پالایشگاه آبادان است. با این تفاوت که این نیروگاه در مقیاسی کوچکتر ساخته شده است.
بخش اعظم مجموعه تمبی صنعتی است اما در سایۀ آن اجزای زیستی و تفریحی نیز شکل گرفته بوده است که از آن جمله میتوان به زمینهای تنیس و کلوب در گذشته اشاره کرد. این ویژگی موجب شده بود این منطقه حیثیت تفریحی نیز پیدا کند به ویژه آنکه بندی بر رودخانه احداث شده بود و دریاچهای در آن به وجود آورده بود که هنوز هم وجود دارد. اجزا و تشکیلات صنعتی و نیز ساختمانهای وابسته بدان در طی یک قرنی که از بنیاد این مجموعه میگذرد تغییرات بسیار به خود دیده است. بخشهای زیادی از مجموعه در حال حاضر از حیز انتفاع خارج و غیر فعال هستند.
لينك هاي مرتبط
content/1/اطلاع-رسانی/4479/میراث-صنعت-نفت-در-فهرست-آثار-ملی-ایران
content/18/روزی-روزگاری/4482/میراث-نفت-در-آثار-ملی-بنگله-96-مسجد-سلیمان