میراث نفت در آثار ملی؛ کارخانه تقطیر بی‌بیان مسجد سلیمان

کارخانه تقطیر بی‌بیان از قدیمی­ ترین پالایشگاه­ های کشور و شهر مسجد سلیمان است. این کارخانه با توجه به کارکردش مجموعه ­ای از آثار صنعت نفت مربوط به نود سال قبل را در خود دارد و از این حیث منحصربه­ فرد است.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني پتروميوزيم ، اين كارخانه به کوشش مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت ، در خردادماه سال 96 به شماره 31725 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده كه به سبب استقرارش در منطقۀ بی‌بیان به نام کارخانۀ تقطیر بی‌بیان شهره است.

 این مجموعه یک کارخانۀ تقطیر (topping-plant) است. کارخانه شامل سه واحد است به نام واحدهای" آ و ب و ث" یا "A، B، C". واحدهای" آ و ب "در اکتبر 1930  برابر با مهرماه  1309 شمسي با اهداف عالی ساخته شد و واحد "ث "در فوریه 1935 برابر با اسفند 1313 تکمیل و نصب شد. 
هدف از ساخت این کارخانه با واحدهای سه­ گانه ­اش در وهلۀ نخست جدا کردن هیدروکربورهای سبک نفت مسجد سلیمان و ارسال آن به پالایشگاه آبادان بود، تا آن پالایشگاه بتواند از هیدروکربورهای آن جهت تهیۀ مواد سبک مانند بنزین اتومبیل، حلال­ های سبک، بنزین هواپیما و غیره استفاده کند. این عملیات سال­ها استمرار داشت تا اینکه با نصب دستگاه کراکینگ، پالایشگاه آبادان تکمیل شد و چون دیگر نیازی به مواد هیدروکربور نبود، ارسال آن به آبادان متوقف شد. با این حال بعضی اوقات این کارخانه بنا به درخواست پالایشگاه آبادان در صورت نیاز به نفت 84 درصد تقطیر، اقدام به ارسال آن می ­کرد.

در طول دوره فعالیت کارخانه تقطیر بی‌بیان، قسمت­ های فرسودۀ آن همواره با آلات و ادوات مدرن و جدید تعویض  و به این ترتیب تدريجا قسمت اعظم وسایل آن به طور کلی مرمت و تعمیر مي شد . نفت منطقۀ مسجد سلیمان و نواحی نفت سفید و لالی و پرسیاه مستقیماً به کارخانۀ تقطیر وصل  و نفت کورۀ حاصل از تصفیۀ آن به اهواز ارسال می شد. این کارخانه از بدو تأسیس تا سال 1356شمسي فعال بود و پس از آن تعطيل شد.

پس از شروع جنگ تحمیلی و بسته شدن پالایشگاه آبادان و کرمانشاه، مطالعات گسترده ­ای برای راه ­اندازی مجدد کارخانه­ های مناطق نفت­خیز جنوب صورت گرفت و راه ­اندازی این واحد ممکن تشخیص داده شد (تاریخ مسجد سلیمان، ص294-295).

اجزای کارخانه تقطیر بی‌بیان عبارت اند از :تلمبه ­ها (پمپ­خانه)، کوره­ ها، برج تقطیر، حوضچه، دیگ بخار (کارخانة تولید بخار آب)، و حوضچۀ خنک­ کننده. همانند هر پالایشگاه بروز بیرونی و مشخصۀ این پالایشگاه تأسیسات غالباً فلزی و سر به فلک­ کشیدۀ آن است. برخی از این تأسیسات نمونه­ های اولیه و اصلی هستند که از آغاز کار پالایشگاه در آن به کار گرفته شده اند و غالباً ساخت کشور انگلستان هستند.

گذشته از تأسیسات فنی نامبرده، مجموعه­ ای از ساختمان­ های اداری و فنی نیز در این مجموعه دیده می­ شوند. این ساختمان­ ها غالباً سنگی با سقف شیبدار هستند. برخی از آنها تخریب شده اند اما معدودی از آنها همچنان در صورت اولیۀ خود دیده می­ شوند که می­ توان آنها را از مصادیق معماری صنعتی و اداری مرتبط با نفت برشمرد. از شاخص ­ترین این بناها می ­توان از دفتر اداری و اتاق برق واقع در شمال غرب مجموعه یاد کرد.