رد پاي اسكاتلندي ها در مسجد سليمان

فرشید خدادادیان
مجری طرح موزه نفت مسجد سلیمان

نام گذاری مناطق مسکونی و بخش های صنعتی و عملیاتی در مناطق نفت خیز ایران،متاثر از واژگان و اصطلاحاتی است که با ورود بریتانیایی های کاشف نفت به این منطقه مصطلح شده و گاه در محاوره و گویش بومی ساکنان غیرانگلیسی،تغییر شکل پیدا كرده است.

نامگذاری محلات و بخش های مختلف مسکونی و عملیاتی در"میدان نفتون"که بعدها"مسجد سلیمان"نامیده شد نیز،با همین رویکرد انجام شده است.در یک تقسیم بندی کلی نام های محلات مسجدسلیمان در روزگار شکل گیری شهر را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد.نخست؛محلاتی که نام های قدیمی خود از روزگار پیش از اکتشاف نفت و در مقطع سکونتگاه قشلاقی بودن منطقه را حفظ كرده بودند.مانند:چشمه علی،تمبی،بی بیان، کلگه،سرمسجد و....گروه دوم: محلات و تاسیساتی هستند که با شماره یا به تعبیر انگلیسی آن NOMBER"نمره"شناخته می شدند.همچون نمره یک،نمره2،نمره8،نمره9،نمره11و...

گروه سوم:محلات و مناطقی هستند که به واسطه ایجاد ابنیه و تاسیسات جدید نامگذاری شده و عموما در نام های این محلات از واژگان انگلیسی استفاده شده است."اسکاچ کرسنت"از این گروه است.منطقه مسکونی شرکتی که در زمان تاسیس و ساخت متاخر خود نسبت به دیگر مناطق مسکونی،عملا از بخش های دیگر شهر فاصله داشته و مجزا بود و تیپ و سایز خانه های ویلایی آن موسوم به"بنگله"نیز متفاوت از بقیه بنگله های موجود در مسجدسلیمان بود.

بنگله ها Bungalow" "نوعی خانه ویلایی بزرگ هستند که انگلیسی ها در بیشتر مناطق نفتخیز ایران برای خود نمونه هایی از آن را ساخته اند.(دکتر سیروس باور کتابی در مورد معماری مناطق نفتخیز نگاشته اند که به زودی به بازار کتاب عرضه خواهد شد و واجد اطلاعات ارزشمندی در این زمینه است.)برخی این سبک خانه های وسیع و بزرگ ویلایی را به بنگال و هند ارتباط می دهند،اما باید توجه داشته باشیم که"بنگال"در نگارش انگلیسی به صورت Bengal نوشته می شود و با Bungalow تنها در تلفظ مترادف است .به هرجهت  ،منطقه"اسکاچ کرسنت" متشکل از تعدادی بنگله بزرگ است که به صورت یک خط منحنی کنار یکدیگر و البته با باغچه های بزرگ ساخته شده اند و به همین دلیل پسوند Crescentبه معنای"هلالی شکل"برای این محله استفاده شده است.پسوندی که در دیگر منطقه مسکونی مخصوص کارمندان ارشد نفت یعنی"کمپ کرسنت"نیز استفاده شده است.

نکته جالب در مورد این محله،اصطلاح"اسکاچ"است.برخی پژوهشگران در پی جویی دلیل این اصطلاح مدتها به دنبال نشان ،شرکت،موسسه یا احتمالا فردی با این نام بودند ،اما امروز ما در بخش آرشیو موزه صنعت نفت که در مسجد سلیمان در دست ساخت است و به استناد نقشه هایی که در مرکز اسناد صنعت نفت گردآوری و در اختیار داریم،به یقین می دانیم که منظور از"اسکاچ"با املای انگلیسی Scots،اسکاتلندی بودن این منطقه مسکونی در مسجدسلیمان است.

نقشه این منطقه از مسجدسلیمان،نشان می دهد که بنگله های بزرگ این محله به صورت هلالی شکل و با فاصله قابل توجه از یکدیگر ساخته شده اند که با معماری ویلاهای گلاسکو در اسکاتلند قابل مقایسه اند.

نمايي از معماري اسكاتلندي در بندر گلاسكو

در دانشنامه انگلیسی ویکی پدیا،مردم اسکاتلند با عنوان Scots،یک ملت و از گروه‌های قومی و بومی اسکاتلند معرفی شده اند و اسکاچ کرسنت احتمالا یادگار اسکاتلندی های مقیم و فعال در کمپانی نفت انگلیس و ایران است.اسکاتلندی هایی که سر آرنولد ویلسون در یادداشت های روزانه خود که به صورت کتاب با عنوان؛جنوب غرب ایران(ترجمه فریورجوانبخت موثق/نشر پیام امروز)منتشر شده،به حضور و فعالیت آنها اشاره كرده است.

اخیرا نیز کتابی از یک انگلیسی متولد مسجدسلیمان با نام(ادبی)دانیل هوگان،با عنوان؛بازگشت دوباره به ایران ترجمه شده که در آن نگارنده به خاطرات خود از زندگی به همراه خانواده اش در اسکاچ کرسنت مسجدسلیمان اشاره کرده.البته در این ترجمه اسکاچ کرسنت به عنوان"کمپ اسکاتلند"ترجمه شده است.(ترجمه وحید فرهادی/نشر آموزشی تالیفی ارشدان)

"اسکاچ کرسنت " با املای "SCOTS CRESCENT "محله مسکونی مدیران ارشد کمپانی نفت انگلیس و ایران بود و تا امروز نیز،علیرغم تعرض های متعدد منازل شخصی به محوطه آن،همچنان مورد استفاده و اقامت مدیران ارشد شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان است.مسجدسلیمان هنوز نفت و گاز دارد و تا نفت و گاز از چاه هاي اين شهر توليد مي شود زندگی نفتی در" اسکاچ کرسنت "نیز جریان دارد.

آنچه كه مسلم است ، مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت با برنامه ریزی ایجاد و راه اندازی موزه صنعت نفت در مسجد سليمان در تلاش است از طریق توسعه زیرساختی صنعت توریسم به اقتصاد اين شهر کمک كند.به همين منظور  ،در طرح موزه اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت ایران که در سایت میراث صنعتی "بی بی یان مسجد سلیمان "در دست تاسیس است در تلاشیم جنبه های مختلف حضور صنعت نفت در این منطقه،از جمله نامگذاری محلات و بخش های مختلف نخستین شهر نفتی ایران و خاورمیانه را به صورت علمی و مستند بررسی و معرفی كنيم و در این راه از مشارکت معنوی تمامی کسانی که از هر قومیت و حتی ملیت و زبان،روزگاری در این شرکت شهر نفتی ایران زیسته اند و خاطراتی دارند و می توانند در بخش "تاریخ شفاهی"یاریگر ما باشند،استقبال می کنیم.

لينك هاي مرتبط :

content/4/محتوای-ثابت/950/شناسنامه-پروژه-هاي-موزه-در-مسجد-سليمان

content/18/روزی-روزگاری/4515/میراث-نفت-در-آثار-ملی-کارخانه-تقطیر-بی-بیان-مسجد

content/18/روزی-روزگاری/4482/میراث-نفت-در-آثار-ملی-بنگله-96-مسجد-سلیمان