ماجرای طلای سیاه ایران (27)

چهارشنبه سوم ارديبهشت ماه 1399 ماجرای طلای سیاه ایران (27)

سیدهاشم هوشی‌سادات

جبهه ملي و دولت رزم آرا

پس از انتصاب سپهبد رزم آرا به نخست وزيري، جبهه ملي اين تحول را " شبه كودتا " ناميد و خطر استقرار يك رژيم ديكتاتوري نظامي را به ملت ايران هشدار داد. بسياري از محققين بر اين باورندكه سپهبد رزم آرا در صدد بود با تضعيف و حذف جبهه ملي، تصويب قرارداد لايحه الحاقي و تلفيق منافع انگليس و امريكا درمورد نفت (با حفظ منافع شركت نفت انگليس و افزايش حضور نفتي امريكا درايران) و بهبود مناسبات با اتحاد شوروي، قدرت خود تحكيم كند و در نهايت با محدودكردن قدرت شاه ، اقدام به اصلاحات اجتماعي كند و از اين طريق جريان هاي ملي را خلع شعار كرده و به نوعي خود را منجي مردم ايران قلمداد كند. مسئله اي كه هم از ديد دربار پنهان نبود وهم از نگاه جبهه ملي . با توجه به اين تحليل بود كه در روز ششم تير ماه 1329 و پيش از معرفي دولت رزم آرا به مجلس، دكتر مصدق اعلاميه جبهه ملي را درجلسه علني قرائت كرد. در اين بيانيه ضمن مخالفت با هدايت دولت توسط يك نظامي آمده بود : " اكنون دولتي تشكيل شده كه بر خلاف سنن پارلماني است و ما نمايندگان جبهه ملي نمي توانيم با آن مخالفت نكنيم. ما بايد قانون انتخابات و مطبوعات و حكومت نظامي را كه مخل آزادي و ترقي مملكت است اصلاح كنيم ..." موضع گيري جبهه ملي در برابر سپهبد رزم آرا و سخنراني هاي دكتر مصدق در مجلس، انعكاس وسيعي در افكار عمومي و آگاه كردن آنان از تحولات پيش رو داشت .

محمد رضا پهلوي و سپهبد رزم آرا

به موازات تلاش هاي ملي يون ، رزم آرا نيز با طرح شعارهاي ضد فساد و ضرورت پاكسازي دستگاه دولت از عناصر فاسد و مقابله با رشوه و رانت خواري سعي داشت تا ذهنيت جامعه را از مسير حل مسئله نفت دور ساخته و به سمت خود جلب كند.

درمقابل دكتر مصدق نيز حل مسئله نفت و استيفاي حقوق مردم و استقرار دولت صالح، دمكرات و معتقد به قانون اساسي را مقدمه انجام اصلاحات بنيادين ديگرمي دانست و در نطق هاي خود در مجلس مردم را نسبت به اقدامات فريبنده دولت رزم آرا آگاه مي ساخت .

تشكيل كميسيون نفت

دكترمصدق براي اينكه برنامه ها از مسير اصلي خود خارج نشود، اقدام به تشكيل جلسات كميسيون نفت مجلس كرد، دراين جلسه اعضاي كميسيون از دولت خواستند تا پرونده نفت را در اختيار آنان قرار دهد .

البته با توجه به ناهمگون بودن اعضاي كميسيون نفت ، كار براي دكتر مصدق در اين مجموعه آسان هم نبود .

زيرا از 18 عضو كميسيون ، تنها 5 تن نماينده جبهه ملي بودند - الهيار صالح ، حايري زاده ، حسين مكي، دكتر شايگان و دكتر مصدق.

سيزده نفر ديگر برنامه و هدف مشخصي نداشتند و حتي چند تن ار آنها مانند جمال امامي از برنامه هاي دولت رزم آرا حمايت كرده و طرفدارتصويب لايحه الحاقي و سازش با شركت نفت انگليس بودند . با توجه به اين مشكل ، دكترمصدق اعضاي كميسيون نفت را قانع كرد كه كميسيون موظف نيست درباره قرار داد الحاقي پيشنهاد مشخص ارائه كند .

زيرا نمي تواند با شركت نفت انگليس مستقيم وارد مذاكره شود. اين دولت است كه بايد نظر خود را درباره لايحه به اطلاع كميسيون برساند . دولت رزم آرا كه به بطور محرمانه با نمايندگان شركت نفت انگليس وارد مذاكره شده بود و مي خواست پيشنهادات جديدي را از آنها بگيرد تا به عنوان برگ برنده در زمينه حل مسئله نفت در مجلس رو كند ، از پاسخ صريح به درخواست هاي مكرر كميسيون طفره مي رفت .

تهديد رزم آرا به استيضاح

به همين جهت رئيس كميسيون نفت نامه اي قاطع به نخست وزير نوشت و هشدار داد كه دولت بايد حداكثر ظرف 10 روز پرونده هاي نفت را همراه با اظهار صريح در مورد لايحه الحاقي به كميسيون نفت مجلس ارسال كند .

چند روز بعد دولت تنها پرونده ها را به كميسسيون فرستاد ولي از اظهار نظر درباره لايحه الحاقي خود داري كرد .

درپي اين رخداد كه در واقع بيانگر عدم پاسخگويي دولت به مجلس و نمايندگان مردم بود ، نمايندگان جبهه ملي و دو تن ديگر از اعضاي كميسيون اقدام به استيضاح دولت سپهبد رزم آرا به علت تعلل در اجراي قانون مورخ 29 مهر 1326 كردند. در پي اين اقدام دكتر مصدق نيز در مصاحبه مطبوعاتي اعلام كرد: "جبهه ملي قرارداد دادرسي و قرارداد 1933 و همچنين قرارداد الحاقي را به رسميت نمي تواند بشناسد و اين نوع اوراق بي ارزش نخواهد توانست وسيله اي براي غصب حقوق مردم باشد".

تشكيل جلسات استيضاح

استيضاح دولت توسط اعضاي جبهه ملي براي رزم آرا بسيار سنگين بود. زيرا موانع جدي در برابر برنامه هاي وي بوجود مي آورد و بايد در مجلس بطور شفاف درمورد لايحه الحاقي صحبت مي كرد .

چيزي كه نسبت به آن حساس بود و خط قرمز وي بشمار مي رفت. دكتر مصدق كه به اين نكته واقف بود در سخنان خود گفت " دولت رزم آرا بايد صريحاً بگويدكه عقيده اش درباره لايحه الحاقي چيست ؟

دولت مرتب از اين شاخ به آن شاخ مي رود. يعني مي خواهد بگويد من كاري به اين كار ندارم و كميسيون مسئول اين كار است. كميسيون بايد با چه كسي مذاكره كند ؟ "آيا كميسيون حق دارد با شركت نفت مذاكره كند ؟ "

اللهيارصالح در سخنان خود به طور مستند و با ذكر آمار و ارقام ، عملكرد شركت نفت انگليس را مانع رشد ملت ايران خواند و گفت اين شركت در مظاهر مختلف زندگي اجتماعي ايران نفوذ مخرب داشته است و دشمن استقلال و ترقي ايران بوده و تنها راه ، پايان دادن به سلطه شركت از نفت جنوب است .

حايري زاده نيز از جنبه هاي سياسي به بيان خلاف كارهاي شركت پرداخت. حسين مكي نيز با ذكر آمار مستند ضمن انتقاد از شركت نفت در خصوص محروم ساختن ايرانيان از تصدي مشاغل فني و مهم و ناچيز بودن سهم پرداختي ناشي از عوايد خود به دولت به نمايندگان مجلس گفت : آيا وجدان شما نمايندگان راضي مي شود به اسم دفاع از منافع ملت ايران با قراردادهايي كه به اين ترتيب تنظيم شده ، موافقت نماييد ؟ "