از مسجد سلیمان تا "چمفراخ" با "بدفورد" ناتینگهام

رامین طهماسبی*

تقریبا از آغاز دهه دوم فعالیت کمپانی نفت در میدان نفتون بود که موضوع کارکنان محلی کمپانی در مناطق همجوار و ارائه خدمات حمل و نقل به ایشان به منظور افزایش راندمان کاری و همچنین ایجاد جذابیت استخدام در کمپانی برای سایر افراد محلی،مورد توجه قرار گرفت.امری که امروز مستنداتی از وجود و شکل ارائه آن در اختیار داریم.

حفاری و بهره برداری از چاه های نفت که در گویش محلی"مکینه"(اصطلاحی هم ریشه با مکش و فعل مکیدن) نامیده می شد،در مسجد سلیمان باعث جذب نیروی کار محلی به کمپانی شد.نیروی کاری که در ابتدا دانش و تخصص فنی و صنعتی نداشتند،اما به مرور و به واسطه حضور و کار در فعالیت های نفتی از جمله فعالیت های فنی یا خدماتی به افرادی توانمند تبدیل شدند.

بخشی از این افراد،محل اقامت خود را در میدان نفتون،مجاور مکینه ها و در مناطقی که کمپانی اجازه می داد ایجاد کردند و برخی نیز ضمن ماندن در مناطق مسکونی خود در محلات و روستاهای دور و نزدیک،به استخدام کمپانی درآمده و پایان تعطیلات پایان هفته یا در استراحت نوبتکاری به خانه و خانواده سری می زدند.از جمله این افراد باید به مردان روستای"چمفراخ"در نزدیکی مسجدسلیمان اشاره کرد.

"چَم"در محاوره محلی ساکنان به زمین گسترده و حاصلخیزی که نسبت به اراضی اطراف در سطح پایین تری قرارگرفته باشد،اطلاق می شود.روستای "چمفراخ"(حاجی آباد)در دشت وسیعی در کنار رودخانه آب شور در حوالی مسجدسلیمان قرار گرفته است و به احتمال زياد وجه تسمیه آن به دلیل موقعیت جغرافیایی و حاصلخیزی زمین های آن روستاست.

امروز و به واسطه نمونه کارت های تردد تعدادی از کارکنان کمپانی از این روستا متوجه می شویم که کمپانی نفت انگلیس و ایران برای رفت و آمد این افراد از مرکز فعالیت های نفتی به روستا سرویس رفت و برگشتی تدارک دیده بود.خدماتی که بعدها و با ملی شدن نفت نیز ادامه پیدا کرد.

نمونه ای از يك كارت تردد از مسجد سليمان به "چمفراخ"

این افراد،پدران سخت کوشی بودند که پس از چندین روز تلاش و کار طاقت فرسا در صنعت نفت با فرارسیدن بعد از ظهر روزهای چهارشنبه و با شنیدن صدای"شیت کارخونه"(آژیر فیدوس)با ارائه کارت تردد به اسپکتور اداره ترابری شرکت نفت مسجدسلیمان،مجاز به سوار شدن بر مرکب آهنین موسوم به"بادی کارگری"و نشستن بر صندلی های چوبی و نه چندان راحت آن می شدند و خود را مهیای سفری یکی دو ساعته با دیگر همتايان برای عزیمت به سکونتگاه شان در روستای چَمفَراخ و دیدار خانواده و مراجعه مجدد به مسجدسلیمان در بعد از ظهر روزهای جمعه می کردند .

این پدران ساعی ، در کنار همسفران و به شوق رسیدن به روستای چَم فَراخ و تازه کردن دیدار خانواده ، خویشاوندان،ایل و تبارشان،با خواندن ابیات و اشعار حماسی و تغزلی بختیاری،خستگی کار هفتگی،مخاطرات عبور از فراز و نشیب،پیچ و خم جاده،کوه ها و دره های خطرناک که یکی از این دره ها از فرط ترسناک بودن به "دره جندینه"(دره جن ها)موسوم بود،گذرگاه های بس ناهموار،پل های به غایت کم عرض آن روزگار رنج سفر بر خود هموار می کردند.

کامیون های بدفورد(Bedford)از قدیمی ترین کامیون های استفاده شده توسط کمپانی نفت در مسجد سلیمان بود."بدفورد"،شهری در منطقه ناتینگهام انگلستان بود و این کامیون نیز نام خود را از زادگاهش می گرفت.

كاميون بدفورد در مسير "چمفراخ"

کاربرد اصلی آن البته حمل بار بود،اما با اضافه کردن صندلی های چوبی و یک چادر پشت آن برای حمل و نقل نیز مورد استفاده قرار می گرفت.شاید به همین دلیل بود که به این نمونه"بادی"نیز گفته می شد.

دوازده کارت ترددی که امروز در اختیار داریم و اسکن آن ها به گنجینه اسناد طرح موزه اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت در مسجد سلیمان هدیه شده،تاریخ سال1330 را برخود دارد.یعنی نخستین سال پس از ملی شدن صنعت نفت.

نمونه ای از يك كارت تردد از مسجد سليمان به "چمفراخ"

نمونه ای از يك كارت تردد از مسجد سليمان به "چمفراخ"

جایگزینی نام شرکت ملی نفت ایران بر لوگوی تایپ شده بالای کارت که نام کمپانی نفت انگلیس و ایران ANGLO IRANIAN OIL CO.LTD را نشان می دهد،گویای این نکته است که این خدمات پس از ملی شدن نفت نیز ارائه می شده است.

کارکنان شرکت نفت سالیان متمادی مسیر مسجدسلیمان تا "چمفراخ" را با بادی کارگری طی كرده و بعدها و با ساخت منازل سازمانی در مسجدسلیمان،به این منازل نقل مکان و از آن پس تنها به گاه تعطیلات و یا ایام مرخصی برای سرکشی به زمین های کشاورزی حالا به اجاره یا امانت داده شده،به "چمفراخ " سر می زدند.یاد و نام تمامی درگذشتگان گرامی باد.

پی نوشت :
*نويسنده اين مطلب ، تصاویری از گنجینه معنوی و یادگار پدر خود،زنده نام حاج امیر طهماسبی از کارکنان شرکت ملی نفت و شركت ملی حفاری با بیش از چهار دهه خدمت صادقانه به گنجینه اسناد طرح موزه نفت مسجدسلیمان اهدا كرده و این یادداشت نیز در همین رابطه تهيه و تدوين شده است .