کارخانه برق تمبی مسجد سلیمان در سال1350

*حمید احمدی
 

کارخانه برق تمبی در مسجد سلیمان،یکی از نخستین نمونه های کارخانه برق حرارتی در کشور و خاورمیانه است که بنا به سوابق تاریخی در مهرماه سال1287خورشیدی،به فاصله کمی پس از حفر سومین چاه نفت در مسجد سلیمان احداث شد.
تاسیساتی تاریخی و ارزشمند که امروزه علیرغم فعالیت جاری تقسیم برق شبکه،به عنوان یکی از پایلوت های موزه ای در طرح موزه نفت مسجد سلیمان مورد توجه است.
این کارخانه در ده کیلومتری جنوب شرقی مسجد سلیمان و در کنار رودخانه تمبی قرار دارد.نزدیک ترین نقطه به رودخانه آب شور و دستگاه ‌های خنک کننده تمبی که سابقاً جهت کارخانه مورد نیاز بوده است.

در طول تاریخ یکصد و دوازده ساله ای که از عمر این میراث ارزشمند صنعتی ایران می گذرد، گزارش های فنی و خبری متعددی از آن منتشر شده است.از جمله در نشریه  نامه صنعت نفت،دوره دهم،شماره هفتم،که تاریخ آذر1350 را روی جلد دارد،گزارشی از این کارخانه تولید برق منتشر شده است.
از جمله موارد مهم این گزارش،اشاره به وقوع یک فقره آتش سوزی در کارخانه مذکور به سال1917میلادی(حدود سال1296خورشیدی)است که متاسفانه منجر به کشته شدن یک نفر و مجروحیت یک تن دیگر شده است.اتفاق ناگواری که در مطالبی که تاکنون در مورد کارخانه برق تمبی دیده و خوانده ایم،بدان اشاره ای نشده است!
گفتنی است، موضوع تلمبه خانه نفت و نیروگاه برق ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر داشته اند.در همین گزارش نیز می خوانیم: "تاریخچه برق مسجد سلیمان با فوران نفت از اولین چاه نفت ارتباط مستقیم دارد.درسال1290 یعنی 3سال پس از فوران نفت از چاه شماره یک انتقال نفت از مسجد سلیمان به پالایشگاه نفت آبادان از طریق تلمبه خانه ای در تمبی انجام می ‌شد. مسجد سلیمان به دلیل موقعیت خاصی که از نظر منابع نفت و گاز داشت،مورد توجه بود و همزمان با کشف نفت،این شهر به سرعت در مسیر رشد قرار گرفت.اولین ایستگاه جهت تلمبه کردن نفت خام از مسجد سلیمان به آبادان،در سال1909میلادی در این محل بنا شد و ایستگاه ‌های مشابهی نیز به ترتیب در ملاثانی،کوت عبدالله و دارخوین شروع به کار کردند.از ایستگاه‌ دارخوین درشرایطی بهره برداری می شود که دارای مولد برق برای رفع احتیاجات داخلی و سایر دستگاه‌های صنعتی مربوطه است ."
گزارش نشریه نامه صنعت نفت در خصوص حادثه رخ داده در کارخانه برق تمبی آورده است: "دستگاه‌هائی که اخیراً(یعنی نزدیک به سال1350)نصب شده است،در کنار رودخانه تمبی که شعبه ای از رود کارون  است قراردارد. (این گذاره در گزارش مذکور البته غلط است.رودخانه تمبی شعبه و انشعاب از رودخانه کارون نیست بلکه رودخانه ای است که از کوه آسماری سرچشمه می گیرد و نهایتا به کارون می ریزد)در سال 1917 به علت مجاور بودن تلمبه های نفت خام و خطوط لوله با دیگ بخار،انفجار عظیمی در این کارخانه رخ داد که منجر به کشته شدن یک نفر و مجروح گشتن چندین نفرشد .بر اثر این حادثه تصمیم گرفته شد که تلمبه خانه نفت،از محل اولیه به ساحل آنسوی رودخانه منتقل شود."

همچنین بر اساس این گزارش مصور متوجه می شویم که بین سال های 1918تا 1922میلادی چهاردستگاه توربین بخاری جدید محرک تلمبه های نفت نصب شد که ظرفیت هر تلمبه بالغ بر دو میلیون گالن در روز بوده است.در سال های بعد،ظرفیت کارخانه برق توسعه داده شد و چهار دستگاه توربین مولد برق با جمع ظرفیتی معادل 9هزار کیلو وات نصب شد.
اشاره به نصب توربین های گازی در کارخانه برق تمبی،بخش بعدی این گزارش است ، آنجا كه مي خوانيم : "به علت افزایش مصرف برق،در سال 1950 عملیات نصب دو دستگاه توربین گازی آغاز شد که ظرفیت تولید هر دستگاه برابر با 4000کیلو وات برق بوده که بعد از سال 1954 مورد بهره برداری قرار گرفت.همچنین،در سال 1969،بر اثر افزایش مصرف از شبکه برق سازمان آب و برق خوزستان،دو دستگاه دیگر نیز از توربین های بخاری این کارخانه از کار خارج شد و در حال حاضر(سال1350) فقط دو دستگاه از توربین های گازی با ظرفیت 8000کیلو وات باقیمانده اند و نیز ظرفیتی برابر 7500 کیلو وات برق خریداری شده از سازمان آب و برق خوزستان،کمبود ظرفیت کارخانه را تامین می كند."
از گزارش"نامه صنعت نفت"متوجه می شویم که مسجد سلیمان از سال1968میلادی با کاهش تولید نفت مواجه شده.در این رابطه می خوانیم:" ضمناً بر اثر کاهش صدور نفت خام از مسجد سلیمان،در سال 1968،چهار دستگاه توربین بخاری مربوط به تلمبه های صدور نفت نیز از کار خارج شده و در حال حاضر فقط سه دستگاه تلمبه گازی(ویلسون اسنایدر)در محوطه کارخانه برق جهت تلمبه کردن نفت خام از کارخانه تقطیر بی بیان به قسمت پخش شرکت ملی نفت ایران در اهواز،نصب شده است ."
گزارش نشریه نامه صنعت نفت با این بخش به پایان می رسد که" در حال حاضر در کارخانه برق تمبی،دو سیستم برق که یکی توسط توربین های گازی شرکت و سیستم دیگر که از سازمان آب و برق خوزستان خریداری شده موجود است.هر دو سیستم بوسیله خطوط فشار قوی 11 کیلو ولتی به نقاط مختلف مسجد سلیمان جهت مصرف در کارخانه ها،ادارات،منازل مسکونی کارکنان و همچنین جهت تلمبه های آب در گدار لندر توزیع می شود."
کارخانه برق تمبی تا سال ها پس از گزارش نشریه نامه صنعت نفت فعالیت داشته و تا امروز نیز همچنان حداقل کار تقسیم برق را انجام و در طرح موزه ی نفت قرار است مورد بازدید علاقه مندان قرار گیرد.

*اپراتور نیروگاه برق تمبی و کارشناس طرح موزه نفت مسجدسلیمان