مسجد رانگونی ها؛ نماد معماري هندي در شهر آبادان

سه شنبه بیست و پنجم آبان ماه 1395مسجد رانگونی ها؛ نماد معماري هندي در شهر آبادان

مسجد "رانگوني ها" يا رَنگوني ها با معماري خاص خود، يكي از جاذبه هاي آبادان است كه مانند بسياري ديگر از پديده هاي اين شهر، تاريخچه آن با پيدايش صنعت نفت پيوند خورده است. اين مسجد نام خود را از شهر "رانگون" در كشور برمه يا ميانمار گرفته است. در واقع رانگون در حدود پنجاه سال قبل، پايتخت برمه بود، هر چند در حال حاضر نيز كه پايتخت به شهر«نای پیداو» انتقال يافته، رانگون همچنان يكي از پرجمعيت ترين و مهم ترين شهرهاي ميانمار محسوب مي شود.

اما رانگوني ها در آبادان چه مي كردند؟ پاسخ اين سوال را بايد در حضور مشترك انگليسي ها در صنعت نفت ايران و برمه جستجو كرد. به عبارتي انگليسي ها پيش از آن كه به مسجد سليمان بيايند قراردادهايي را براي اكتشاف نفت با دولت برمه به امضا رسانده و فعاليت هايي را نيز در اين كشور انجام داده بودند.

با اكتشاف نفت در مسجد سليمان، انگليسي ها به اين فكر افتادند كه از تجارب برمه اي ها در اين زمينه استفاده كنند و از اين رو تعداد زیادی از کارگران و مهندسان برمه اي را با خود آوردند که در استخراج نفت و ساخت پالایشگاه بتوانند از تجربه آن بهره ببرند. جالب اين كه كشور برمه در جنوب شرقي آسيا به لحاظ آب و هوايي نيز مشابهت هايي با شهرهاي آبادان و مسجد سليمان داشت و حتي گفته مي شود پالايشگاه آبادان نيز بر اساس الگوي پالايشگاه رانگون ساخته شد.

masjed-rangooniia

به اين ترتيب برمه اي ها هم به جمع ساير اقوامي همچون هندي ها و پاكستاني هايي پيوستند كه با ظهور صنعت نفت در شهرهاي استان خوزستان، به همراه انگليسي ها به اين منطقه مهاجرت كردند. البته رانگونی ها پیش از آنکه به آبادان بيايند، در مسجدسلیمان سرگرم کار و فعالیت در تاسیسات نفتی آن شهر شدند.

به هر صورت پس از آنکه نفت در مسجد سلیمان فوران کرد و انگلیسی ها کمیت و کیفیت آن را از نزدیک دیدند، به این فکر افتادند که در اسرع وقت پالایشگاهی برای پالایش و صدور فرآورده هاي نفتي تاسيس كند. از این رو مدل پالایشگاه برمه از سوی مهندسان انگليسي پیشنهاد شد و مکان آن را هم شهر آبادان در نظر گرفتند كه مكاني در كنار رود كارون  بود و امكان تاسيس اسكله براي صادرات نفت در آن وجود داشت.

به هر صورت مهاجرت برای هر قومی در ابتدا و شاید برای مدت زیادی، توام با نگرانی و اضطراب است. رانگونی ها نیز از این قاعده، مستثنا نبودند. آنان پس از رسیدن به آبادان تصمیم گرفتند برای خود نمازخانه ای داشته باشند، چرا كه رانگونی ها غالبا مسلمان و از اهل سنت بودند. براي اين منظور زميني نيز از سوي شركت نفت دراختيار آنها گذاشته شد. البته ناگفته نماند كه در ميان رانگوني ها بودایی و هندو نیز دیده می شد.

به اين ترتيب مسجد رانگونی ها (يا رَنگوني ها در گويش آيادان) در ابتدا توسط معماران هندی در سال 1291 پایه ریزی شد و از همين رو معماري آن به سبك شبه قاره هند است با گچبری هایی زیبا و برجسته و آرایه هایی سیمانی و منحصر بفرد كه بر زيبايي آن مي افزايد. مسجد همچنين دارای شبستان، حیاط اصلی و مأذنه است و در پیشانی بنا نقشینه ای با عبارت "بسم الله الرحمن الرحیم" به چشم مي خورد. کار ساختن اين مسجد تا 1299 به مدت تقریبا هفت سال ادامه داشت. البته شكل اوليه مسجد در طول زمان تغييراتي كرده، ولی مساحتش همانی بود که هست. ظاهرا مقدار قابل توجهی از هزینه آن را شرکت نفت پرداخت نموده بود.

کلا هرگونه عبادتگاه، حاوی عناصر بومی همچنین عناصر آرامش بخش است. صرف نظراز مسایل اعتقادی مشترک، چون موجب همبستگی و گردهمایی پیروان خود می شود و این در مجموع وضعیتی مطلوب ایجاد می کند. گفته مي شود حتی مسلمانان افغان، هندی، نپالی و حتی پاکستانی، بنگلادشي، کشمیری و بنگالی به این نمازخانه یا مسجد، رفت و آمد می کردند.

IMG_6364

البته آنها این مکان را به نام مسجد رانگویی ها، نمی شناختند بلکه تحت یک نام کلی از آن به نام «ماندِر» یاد می کردند. ماندِر کلا به معنای عبادتگاه است. اما اهالي بومي آبادان اين مسجد را به نام رانگوني مي شناختند. هر چند پس از مدتي با كاهش تعداد برمه اي ها، بيشتر هندي ها از اين مسجد استفاده مي كردند، اما نام رانگوني ها همچنان به قوت خود باقي ماند.

اهالی رانگون که اکثریت قریب به اتفاقشان از اهل تسنن بودند در زمان کوتاهی با مردم بومی آبادان هماهنگ شدند و به عنوان همکار، بنای بزرگترین پالایشگاه را بردوش گرفتند پالایشگاهی که در زمان جنگ جهاني دوم با ظرفيت صدها هزار بشكه در روز، نقش مهمي در تامين سوخت و پيروزي متفقين ايفا كرد.

به هر حال اهالی برمه یا میانمار، تامدت ها مسولیت هايي را در بخش هاي فنی پالایشگاه برعهده داشتند تا زمانی که مهندسین ایرانی به تدریج و طبعا به کندی جای آنان را گرفتند. اگر می گوییم به کندی، از آن نظر است که خود انگلیسی ها، تمایل چندانی به پبشرفت کارشناسان ایرانی نداشتند كه دلیل آن هم روشن است.

با تحولاتي كه از سال 1357 در صنعت نفت ايران رخ داد يعني شروع اعتصابات و سپس بيرون رفتن خارجي ها از صنعت نفت، بسياري از شاغلان در صنعت نفت كه از كشورهايي مانند برمه و هند بودند، آبادان را به مقصد كشورشان ترك كردند و نهايتا اين مسجد به محل متروكه اي تبديل شد، ضمن اين كه بناي اين مسجد نيز در سال هاي جنگ تحميلي آسيب هايي را متحمل گرديد.

در ساليان اخير سازمان میراث فرهنگی این مسجد را به قصد مرمت و ترمیمم در اختیار گرفت و این بنای تاریخی در تاریخ ۹ فروردین ماه ۱۳۷۸ به شماره ۲۲۸۹ به عنوان یکی از آثار ملی در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید. در بازسازی هاي انجام گرفته، آسیب های ناشی از جنگ، از آن سترده شده و نمای بیرونی آن به شکل مطلوبی مورد ترمیم قرار گرفته است. در حال حاضر مسجد رانگونی ها جزیی از میراث فرهنگی شهر آبادان است.

قابل ذكر است كه هر چند اكثر جمعيت رانگوني ها ديگر در آبادان نيستند، اما تعدادی از آنها بواسطه ازدواج با همسران ایرانی يا دلايل ديگر در اين شهر ساکن شده اند. آنان بی شک، از تاریخ و ماجراهای ساخت این عبادتگاه خاطرات ارزشمندی دارند... ولی همان طور که گفته شد این مسجد، چیزی فراتر از یک نمازخانه بود. یک آدرس «سر راست» برای تمامی هندی ها و برمه ای ها و تمام کشورهای هندی زبان! یک محل تجمع رسمی برای بیشتر تصمیم گیری های موجود درمیان هندی ها و همه همشهریان دور و نزدیک. یک محل الفت برای همه مسلمانانی که از کشوری دور، برای خود، ملجایی شایسته اتکا و مکانی قابل اعتماد یافته بودند.

احمد کعبی فلاحیه