نخستین رایانه های کشور و خاورمیانه در پالایشگاه آبادان

يکشنبه هفتم تير ماه 1394نخستین رایانه های کشور و خاورمیانه در پالایشگاه آبادان

پالایشگاه آبادان برای اولین بار در صنعت نفت و در ایران و به احتمال فراوان در خاورمیانه از رایانه یا به اصطلاح آن زمان، ماشین های حساب الکترونیکی استفاده کرد.

بر اساس اسناد موجود در سال 1329 در شعبه کنسرسیوم نفت آبادان اولین دستگاه پردازش داده با عنوان یونیت رکورد (Unit Record) نصب شد و حدود 6 سال بعد این پالایشگاه کامپیوترهای نسل دوم IBM-1620 را مورد بهره برداری قرار داد.

این در حالی است که اکثرا ورود رایانه به ایران را اوایل دهه 1340 خورشیدی به حساب می آورند، چرا که در سال 1341 بانک ملی و شرکت نفت در تهران و به دنبال آنها در سال 1343، دانشگاه تهران صاحب دستگاه های رایانه شدند.

در مقاله ای که در سال 1347 به قلم دکتر پرویز اعتماد مقدم در نامه صنعت نفت درج شده چنین می خوانیم: "پالایشگاه آبادان اولین سازمان ایرانی بود که ماشین های حساب الکترونیکی را به کار گرفت و در مدت 12 سال گذشته چند بار آنها را به مدل جدیدتر تبدیل کرده است."

در ادامه این مطلب از قول "کارکنان اداره ماشین های حساب الکترونیک آبادان" چنین آمده است: "اکنون نسل سوم این ماشین ها که جدیدترین و کامل ترین کامپیوتر در خاورمیانه است، برای صنعت نفت ایران به کار محاسبه امور مختلف اشتغال دارد."

کامپیوتر آی بی ام

بر این اساس رایانه هایی که در سال 1347 در پالایشگاه آبادان مورد استفاده قرار می گرفته از نوع آی بی ام ردیف 360 و مدل 65 بوده و 30 برابر از رایانه هایی که برای نخستین بار در این پالایشگاه مورد استفاده قرار گرفته بودند، سریع تر بوده است."

سپس در توصیف این رایانه ها چنین می خوانیم: "این ماشین ها قادرند در یک زمان چندین کار مختلف را انجام دهند و روی آنها تعداد بی شماری آلات و وسایل اضافی وجود دارد که با نصب آنها می توان ماشین را برای کارهای فوق العاده متنوعی به کار برد."

توصیف و شرح کاربرد این رایانه ها در مقاله مذکور نیز جالب است و خواندن آن خالی از لطف نیست: "ماشین های حساب الکترونیکی (کامپیوتر) در زندگی بشر امروزی جای مخصوص گرفته و در کلیه شئون رخنه کرده است. نباید تصور کرد که کامپیوتر فقط ماشین حسابی است که سریع اعداد را جمع و تفریق می کند. نه بسیاری از مسائل را که پاسخ آن دشوار است می توان از طریق و با کمک کامپیوتر دریافت نمود و از این رو بعضی ها تصور می کنند که کامپیوترها در آینده جهان را در دست خواهند گرفت. شاید این طور بشود ولی برخی نیز اظهار می دارند که کامپیوترها وسیله ای هستند برای بهتر و سریع تر انجام دادن کار بشر... چه کارها که کامپیوترها نمی کنند. کامپیوتر قادر به کشف جنایات است. همچنین می تواند زن و مردی را که به احتمال توافق اخلاقی و روحی و جسمی دارند، انتخاب کند، می تواند نقشه جنگی تهیه کند. می تواند اراضی را تشخیص دهد و دارو را تجویز کند. بدون کمک کامپیوتر سفرهای فضایی مقدور نمی گشت. اصلا موشک ها ساخته نمی شد. اقتصاد کشورهای بزرگ به هم می خورد- مختصر نظام دنیا از هم می پاشید."

چنانچه از سطرهای بالا پیدا است در آن زمان کارکرد رایانه ها هنوز برای عموم مردم ناآشنا بود. از آن پس بتدریج بر تعداد رایانه ها در کشور افزوده شد تا این که در سال 1356 شمار رایانه‌های موجود در کشور به 616 دستگاه رسید.

با این همه تا اواسط دهه 1360 و پیش از آن که نخستین محموله کامپیوتر در سال 1364 به سفارش شرکت مخابرات ایران وارد کشور شود، ورود رایانه به صورت محدود و در اختیار چند شرکت خاص همچون شرکت داده‌پردازی بود.

امروزه نقش دستگاه های رایانه در توسعه و پیشرفت، بویژه در صنعت بزرگ و پیچیده نفت، بر هیچ کس پوشیده نیست. شاید زمانی که نخستین رایانه ها در پالایشگاه آبادان به کار گرفته شد، کمتر کسی گمان می کرد که روزی رایانه ها در تمامی مراحل شناسایی، اکتشاف، تولید، پالایش و توزیع نفت و فرآورده های آن از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار شوند که حتی تصور یک روز فعالیت بدون آنها غیرممکن باشد.

آنچه مسلم است صنعت نفت ایران به عنوان یکی از صنایع پیشرو در کشور در مقاطع مختلف دستگاه های رایانه ای بسیاری را مورد بهره برداری قرار داده که بررسی و گردآوری تاریخچه آنها خود می تواند موضوع یک پرونده باشد.

پایگاه اطلاع رسانی موزه و اسناد نفت ایران آمادگی خود را برای انتشار هر گونه اطلاعات موثق در این زمینه که بتواند به تکمیل تاریخچه صنعت نفت و تحولات فناوری در آن کمک کند، اعلام می نماید.

عباس آذرخش