نخستين آزمايشگاه شيميايی نفت در مسجد سليمان

*فرید کاوش

 
موضوع انجام آزمایش روی نفت به فاصله کمی پس از بهره برداری از نخستین چاه نفت در مسجد سلیمان در سال1287 خورشیدی آغاز و به مرور با ایجاد نخستین آزمایشگاه شيميايي نفت در این شرکت-شهر نفتی،علاوه بر کمیت،موضوع کیفیت نفت نیز مورد توجه بهره برداران قرار گرفت.

این آزمایشگاه پس از سالها فعالیت بصورت پرتابل و غیرثابت،با اختصاص ساختمانی در کنار مخازن نفت نمره هشت شکلی ثابت به خود گرفت ومی توان گفت قدیمی ترین لابراتوار شیمیایی Chemical laboratory برای نفت در این محل ایجاد شد.قدیمی های مسجد سلیمان و محلات نمره هشت و بی بی یان هنوز از محل مذکور(که البته امروزه از مخازن بزرگ نفت آن خبری نیست)و در اختصار گویی و اختصار نویسی رایج انگلیسی Chemi.Lab نوشته و گفته می شد،در محاوره با عنوان؛"کمیلن"یاد می کنند.

ساختمان آزمايشگاه شیمیایی نفت در كنار پالايشگاه و گوگرد ساز ی بي بيان با علامت فلش مشخص شده است  

در طول تاریخ یکصد و چندساله صنعت نفت ، اداره شیمیایی نفت و گاز،متولي سنجش كيفيت نفت و گاز توليدي بوده و نقش مهمی در توليد،فرآورش و ارسال نفت و گاز استخراج شده از چاه هاي تحت راهبری شركت ملی نفت ایران دارد. در آزمايشگاه های شيميايي نفت،آزمايش های مختلفي صورت مي پذيرد كه برخی از این آزمایش ها عبارتند از:تعيين ميزان نمك موجود در نفت خام،تعيين وزن مخصوص(گراويتي)و همچنين APIنفت و ساير فرآورده هاي نفتي،تعيين ميزان درصد آب همراه با نفت خام توليدي،تعيين ميزان هيدروژن سولفوره و گوگرد موجود در نفت خام،تعيين ضريب انقباض خطوط ارسالي واحد ها و چاه هاي در حال آزمايش و همچنین تعيين فشار بخار خطوط ارسالي واحد ها.

در طول تاریخ یکصد و چندساله صنعت نفت ، موضوع تعیین مقدار نمک موجود در نفت همواره با حساسیت دنبال و کنترل می شود.مرغوبيت نفت به درجه خلوص نفت بستگي دارد(نفت خام بايد عاري از نمك،آب،شن،ماسه،هيدروژن سولفوره،گوگرد و غيره باشد)ناخالصي همراه نفت باعث خوردگي و اختلاف در كار دستگاه هاي بهره برداري مي شود و از نظر اقتصادي نيز به صرفه نيست،لذا هدف در اين آزمايش بررسي نفت و كنترل مقدار نمك موجود در نفت در واحد هاي آزمايشگاهي است.وجود نمك زياد در نفت باعث بسته شدن چاه هاي نفتي،از بين رفتن مرغوبيت نفت از نظر فروش،سنگين كردن كارهاي تفكيك،اختلال و  خوردگي در دستگاهها،تانكها(مخازن)،پالايشگاه ها و كشتي ها مي شود.

طبق استاندارهای جهانی،حد مجاز نمك براي نفت سبک۲۹ گرم در متر مكعب و براي نفت سنگين 42گرم در متر مكعب است .

همچنین آزمايش اندازه گيري هيدروژن سولفوره(H2S)از دیگر آزمایش ها مهم بر روی نفت است.

انجام نمونه گيری

برخي از نفت هاي مناطق نفت خيز داراي گاز ترش(H2S)هستند و وجود مقدار زياد هيدروژن سولفوره در نفت باعث نامرغوبي نفت مي شود،زيرا هيدروژن سولفوره و همین طور اسيد سولفيدريك بر فلزات اثر خورندگي دارند و همچنين تنفس اين گاز بسيار خطرناك و كشنده است.بنابراین براي مرغوب كردن نفت بايستي مقدار اين گاز را تا حد امكان كم نمود.از اين رو نفت خام را قبل از اينكه از مرحله آخر تفكيك عبور دهند،وارد برج تفكيك مي نمايند و مقداري از گاز جدا شده از مرحله اول يا دوم را از پايين برج وارد كرده و چون اين گاز سبك است.گازهاي سنگين نفت را كه داراي هيدروژن سولفوره بيشتري هستند از نفت جدا مي كند،از اين رو مقدار هيدروژن سولفوره نفت را تا حدي كم كرده كه بر مقدار 008 /0گرم در صد گرم نفت كاهش مي يابد.در ضمن براي كنترل مقدار H2S نفت بايستي هر چهار ساعت يك بار از نفتي كه از لوله اصلي خارج مي شود نمونه گيري كرد و مقدار H2S آن را اندازه گرفت.

تجهيزات آزمايشگاه مسجد سليمان

اندازه گیری میزان هیدورژن سولفوره نیز از دیگر دغدغه های تاریخی در فرایند تولید است و امروز نیز وجود آزمایشگاه شیمیایی نفت در کنار سایت میراث صنعتی پالایشگاه و گوگرد سازی بی بی یان در مسجدسلیمان مبین همین اهمیت در طول تاریخ فعالیت صنعت نفت در مسجدسلیمان و مناطق نفت خیز ایران است و ما امروز میراث داران این پیشینه تاریخی در بی بی یان هستیم كه تکمیل و افتتاح موزه اکتشاف،حفاری و تولید صنعت نفت در این سایت تاریخی بیانگر اهمیت تاریخی این فرایند است.

*مهندس نفت و کارشناس طرح موزه نفت مسجد سلیمان