ایران در بازی بزرگ؛ روایت حضور سِر پِرسی سایکس در ایران

کتاب «ایران در بازی بزرگ؛ سِر پِرسی سایکس؛ کاشف، کنسول، سرباز و جاسوس» تألیف «آنتونی وین» و ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی است،  نویسنده در این کتاب با دسترسی به انبوه اسناد و یادداشت‌های خانوادگیسایکس، خواننده را با وجوه کمتر شناخته‌شده این مستشار بریتانیایی در ایران آشنا می‌کند. روایت آنتونی وین که تاریخ را بر محمل کتاب زندگی‌نامه‌ای پیش برده و پابه‌پای شرح وقایع زندگی سرپرسی سایکس، منویات بازیگران بازی بزرگ را پیش چشم خواننده می‌گشاید، با وقایع مهمی از تاریخ تحولات سیاسی ایران معاصر، از جمله با انقلاب مشروطه تا کودتای سوم اسفند 1299 مصادف است.

سرپرسی سایکس در 27سالگی و قبل از ازدواج همراه با خواهر بزرگش «الا» از بندر انزلی وارد ایران شد و پس از طی راه طولانی با اسب به کرمان رسید و کنسولگری را در سال 1894 راه اندازی کرد. او در سال 1896 به همراه خواهرش و با پیمودن حدود یک هزار کیلومتر، مرز بلوچستان ایران و انگلستان را علامت‌گذاری کرد.

در جای دیگر از کتاب ایران در بازی بزرگ آمده است که سایکس به‌عنوان یکی از مأموران زبردست اطلاعاتی انگلستان و در پوشش کنسول در کرمان و مشهد کار می‌کرد. بنابراین دور از انتظار نبود که انجمن سلطنتی جغرافیای انگلیس به خاطر کشفیاتش و نقشه‌کشی ایران به وی مدال طلا اعطا کند و در انگلستان شهرتی چنین بیابد: «سایکس کسی است که درباره ایران می‌داند.»

بازی بزرگ، عصر رقابت دو ابرقدرت سده نوزدهم (بریتانیا و روسیه) در صحنه مشرق‌زمین است؛ عصری که بریتانیا برای حفاظت از منافع خود درشبه‌قاره و همچنین در مسیر جلوگیری از دستیابی روسیه به خلیج‌فارس و اقیانوس هند به افزایش نفوذ خود در ایران به مثابه کشوری حائل پرداخت. قلمروجغرافیای بازی بزرگ از جانب روسیه تا ورارودان (خانات خوقند) و از جانب بریتانیا تا آسیای مرکزی (پامیر) گسترش پیدا کرد. از 1830 تا 1895 تحولات بسیاری در مناطق مذکور رخ داد که بر منافع و سیاست‌های آتی این دو ابرقدرت تأثیرگذار بود و بازی‌های بزرگ در ادوار و اعصار بعدی نیز درقلمرو با بازیگران گوناگون شکل گرفت؛ همچنان که در دهه نود قرن بیستم میلادی اصطلاح «بازی بزرگ جدید» باب شد.

حضور سایکس در ایران که بیش از دو دهه به طول انجامید و آشنایی با خلق‌وخو و تاریخ و جغرافیا و فرهنگ ایرانیان، خواه و ناخواه سبب پیدایش نوعی گرایش به این سرزمین و همچنین حس مقابله با تهاجم‌های روسیه به ایران را در او به وجود آورد که نمود بارز آن، مخالفت سایکس با قرارداد 1907 بود؛ اما سایکس در وهله اول به‌عنوان جاسوس و مقابله‌کننده با اقدامات روسیه در آسیای مرکزی روانه مأموریت شد و به هر روی او مجری منویات استعماری دولت بریتانیا بود و در راستای منافع ملی کشورش عمل می‌کرد.

کتاب «ایران در بازی بزرگ؛ سر پرسی سایکس کاشف، کنسول، سرباز، جاسوس» نوشته آنتونی وین با ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی در 427 صفحه، از سوی مؤسسه آبی پارسی منتشر شده است.