معرفي كتاب "سی سال مأموریت در کشور پارس"
شنبه بیست و دوم خرداد ماه 1395
خاطراتي از سرزمين نفت و خاويار
کتاب چنانچه از نامش پیداست، خاطرات سی ساله "اریک کالبری" در ايران است که به دست خود او به نگارش درآمده. اين رسم در ميان كارشناسان غربي گسیل شده به ايران در مأموریت هاي مختلف وجود داشت كه در پايان اقامت خود، فشردهای از خاطرات شان را در مجموعه ای به چاپ مي رساندند و اي بسا كه برخي از اين كتاب ها بعدها به آثار قابل ارجاعی تبديل شده اند.
کتاب "سی سال مأموریت در کشور پارس" را می توان نوعی سفرنامه بسیار طولانی هم به حساب آورد، چرا كه کالبری، تقریباً به تمام نقاط مهم ایران سفر کرده و مشاهدات ارزشمند خود را برای ما به یادگار گذاشته است.
اریک کالبری یک سوئدی است که به دستور رضا شاه برای یک سری کارهای عمرانی به ایران فرا خوانده مي شود. مأموریت او ساختن چندین کارخانه و راه اندازی بسیاری از مؤسسات مهم در ایران، از جمله راه آهن سراسری است.
عكسي از كتاب كه نويسنده را سوار بر اسب نشان مي دهد
از سه فصل کلی کتاب، یک فصل به خاطرات او در خرمشهر و آبادان اختصاص دارد. جنگ ایران و انگلیس در شهریور 1320 و مشاهدات کالبری و راننده اش از آنچه گذشت بسیار ارزشمند است. در اين فصل، پس از شلیک ناوگان انگلیسی و غرق شدن ناو ایرانی، شهادت تعدادی از ناوبان های ایرانی، مانند ناخدا بایندر به تفصیل آمده است. نوشته های این فصل با جزئیات بسیار نوشته شده و حتی اشاراتی به مساعدت انگلیسي ها جهت نجات بعضی از خدمه کشتی غرق شده نیز در آن آمده است.
فصل بعدی، توضیحات قابل تأملی درباره نفت آبادان و ارتباط آن با پیشبرد صنایع جهانی دارد. به گفته كالبري نفت ايران يا به قول او نفت پارس، تاثير شاياني در پیشرفت صنایع کشورهای بزرگ داشته است.
تأکید او بر این مسأله، شاید از اين جهت اهميت داشته باشد که غربی ها كمتر با صداقت به این «مهم» اعتراف كرده اند. به هرحال صدور میلیون ها بشکه نفت در روز، انرژی بسیار بالایی را جهت تأمین نیروی تولید کشورهای صنعتی فراهم مي آورد. وی حتی پیروزی متفقین را ناشی از نفت ایران عنوان مي كند، همچنان که بسیاری از نویسندگان و صاحب نظران منصف دنیا به این امر اقرار داشته اند.
البته نوشته های جلد کتاب و بویژه صفحه اول، كالبري را به عنوان نفر اول در تأسیس ژاندارمری ایران معرفی مي كند، ولی کارهایی که به دست وي انجام گرفته بیش از اینها است. از جمله مشاركت در تاسيس راه آهن سراسري، تأسیس اسکله بندر ماهشهر، نصب و مهندسی فانوس های دریایی در سواحل ایران، راه اندازي كارخانه هاي شيشه قزوين، کبریت سازی تبریز و ....
شاید مهمترین کار کالبری، تأسیس ژاندارمری باشد. نا امنی راه های بین شهری، عامل مهمی در تردد و جابجایی مردم و بازرگانان بود. طبعاً شهربانی که باز از کارهای مهم اوست، صرفاً توانسته بود امنیت شهرها و معابر داخلی را تأمین کند. در چنین حالتی، وجود ژاندارمری ضروری ترین مسأله ای بود که باید به آن توجه می شد.
نويسنده در ضيافت نهاري در قزوين
کالبری با توجه به مأموریتش، توانسته ارتباط زیادی با مسئولین رده بالای کشور در زمان رضا شاه داشته باشد. از این رو، بخشی از خاطرات وی، به مناسبات موجود بین او و بزرگان کشور اختصاص یافته است. حتی با بزرگان دیگر کشورها، نظیر ژنرال آیزنهاور (از آمریکا) و تزار (از روسیه) نیز دیدارهایی داشته است.
باقیمانده کتاب خاطرات و دست نوشته های متفرقه او از آثار باستانی ایران و اخلاقیات ایرانی ها است. او در این فصل، منصفانه به مقولات فوق نگریسته ولی در مجموع مقایسه هايي با اخلاقیات سایر ملل نیز نموده است.
صنایع دستی ایران بویژه قالی بافی، از مواردی است که سخت مورد توجه کالبری بوده است. به طوری که در هر بار بازگشت به سوئد، تعدادی قالیچه بافت محلی ایران را با خود به عنوان سوغات برای همشهریان خود می برد.
کالبری یک کارت شناسایی مخصوص داشت که زیر عکس آن، نوشته شده بود: «از مأموران کشوری و لشگری دولت شاهنشاهی خواهشمند است در حد مقررات و قوانین مملکتی، با دارنده این برگه، مساعدت نمایند»
کالبری با همین کارت شناسایی ویژه، کارهایش را غالباً با روند دلخواه پیش میبرد. برای همین موفق مي شود نزدیک به بیست پروژه بزرگ را در این مدت سی ساله به اتمام برساند، اگر چه فعال، جدی، وقت شناسي و پرکار بودن کالبری نیز از جمله عوامل یاد شده در این زمینهاند.
چنانچه در صفحات پاياني كتاب آمده وقتی کالبری در پایان سی سال ماموريت، برای همیشه به کشورش بازمي گردد در پاسخ به اين سوال كه مرغوبترين چيزها در ايران چيست، به آرامی مي گويد: "نفت و خاویار!"
احمد کعبی فلاحیه
