روزنگار نفت (مهر ماه)

وقايع نفت در مهر ماه: حضور دكتر مصدق در ميدان بهارستان در اعتراض به تصميمات مجلس شوراي ملي، شكايت دولت انگليس از ايران به شوراي امنيت، تصويب لايحه قانوني تشكيل وزارت نفت و...

چهارم مهر 1330: دكتر مصدق در برابر جمعيتي كه در ميدان بهارستان گرد آمده بودند، گفت: مجلس همين‌جاست كه شما مردم وطن‌پرست جمع شده‌ايد، نه آنجايي كه يك عده مخالف با مصالح مملكت جمع مي‌شوند.

چهارم مهر 1330 : قواي نظامي ايران به پالايشگاه آبادان وارد شدند و حفاظت از آن را بر عهده گرفتند. دولت نيز با لغو پروانه اقامت كارمندان خارجي، از ورود آنان به منطقه حفاظت ‌شده جلوگيري كرد.

پنجم مهر 1330:  دولت انگليس از ايران به شوراي امنيت سازمان ملل شكايت كرد.

پنجم مهر 1352 : قرارداد صدور سوخت متانول؛ توافق‌نامه مشاركت براي اجراي پروژه صدور گاز طبيعي مايع و سوخت متانول، بين شركت ملي گاز ايران و شركت Transco Energyco در تهران امضا شد. براي اجراي اين طرح، شركت سهامي صادرات گاز ايران تأسيس و در ايران به ثبت رسيد. گاز مورد نياز اين طرح كه حدود 750 ميليون فوت مكعب در روز بود، از گاز مايع توليدي گچساران، بي‌بي‌حكيمه، پازنان، رگ‌سفيد و بينك تأمين مي‌شد. اجراي اين طرح در 2 فاز پيش‌بيني شده بود. فاز اول، صدور گاز طبيعي مايع با سرمايه‌گذاري 200ميليون دلار كه از سال 55 آغاز مي‌شد و فاز دوم، ساخت يك واحد توليد متانول با سرمايه‌گذاري 450 ميليون دلار را در بر مي‌گرفت.

ششم مهر 1330 : در پي شكايت دولت انگليس، شوراي امنيت از دولت ايران خواست كه نماينده خود را براي حضور در جلسه روز 8 مهر - كه شكايت انگليس مطرح خواهد شد- به نيويورك بفرستد.

هفتم مهر 1330 : نمايندگان در جلسه مجلس، رسماً از شكايت انگليس و تصميم مصدق به حضور در شوراي امنيت آگاهي يافتند. مخالفان دولت قول دادند تا وقتي ماجرا در شوراي امنيت فيصله نيافته است، از هر عملي كه موجب تضعيف دولت شود، خودداري كنند.

هشتم مهر 1358: لايحه قانونی تشکیل وزارت نفت به تصویب شورای انقلاب رسید. در جلسه شورای انقلاب که سه ساعت به طول انجامید، این لایحه ۴ ماده‌اي كه از سوی مهندس بازرگان، نخست‌وزیر دولت موقت پیشنهاد شده بود، با اکثریت آرا از تصویب اعضا گذشت. بر اساس اين قانون، شركت‌هاي ملي نفت، گاز، صنايع پتروشيمي و كليه شركت‌هاي تابعه، زيرمجموعه وزارت نفت قرار گرفتند و موظف شدند كه پس از تهيه و تدوين آيين‌نامه‌ها و مقررات و اتخاذ روش‌ها و سيستم‌هاي تشكيلاتي، كليه امور خود را زير نظر وزير نفت انجام دهند.

دهم و یازدهم مهر 1330: اخراج كارشناسان انگليسي از ايران؛ طي اين دو روز، نزديك به 350 كارشناس انگليسي و خانواده‌هاي آنان از ايران اخراج شدند. پيش از آن، دولت ايران به انگليسي‌هایی كه هنوز در آبادان باقي مانده بودند، يك هفت مهلت داده بود كه كشور را ترك كنند. روز 11 مهر، كاركنان انگليسي و خانواده‌هاي آنان در حالي كه وسايل ماهيگيري، راكت‌هاي تنيس و چوب‌هاي گلف خود را در دست داشتند، در برابر باشگاه انگليسي گرد هم آمدند و براي خروج از ايران آماده شدند. ناو «موریتوس» (Mauritius) در انتظار بود تا همه آنان را به بصره منتقل كند. دسته موزيك در تمامي مدتي كه قايق‌هاي نيروي دريايي ميان كشتي و ساحل در حركت بودند تا انگليسي‌ها را به موریتوس انتقال دهند، سرود ملي ايران را مي‌نواخت. تا اواسط روز، همه انگليسي‌ها به‌تدريج به عرشه ناوشكن نيروي دريايي بريتانيا منتقل شدند و موریتوس به سوي بصره حركت كرد.

یازدهم مهر 1367: آغاز بازسازي در دو پالايشگاه بزرگ کشور، یعنی تهران و آبادان. پالايشگاه تهران در طول جنگ دو بار مورد حمله هوايي قرار گرفت. در حمله اول، بخش تقطير شماره 2 به‌شدت آسيب ديد و كوره ديگ بخار آن كاملاً منهدم شد. يكي از دو برج خنك‌كننده نيز به ‌طور كلي از بين رفت. در دومين حمله هوايي كه يك سال بعد به وقوع پيوست، خسارت‌هاي عمده به واحد اصلي خطوط‌لوله وارد آمد؛ دو مخزن صدهزار بشكه‌اي در همان محدوده منهدم شد. پالايشگاه آبادان خسارت‌هاي متوسط تا شديدي را در بخش‌هاي عمده خود متحمل شد. دو بخش توليد و ذخيره‌سازي زير حملات مكرر عراق قرار داشت. اين پالايشگاه بيش از 8 سال بدون فعاليت باقي ماند. سال‌ها وقت نياز بود تا پالايشگاه آبادان با بهره‌برداري از تمام واحدهاي توليد ثانوي، دوباره بازسازي شود. دولت، زيان توليد ناشي از آسيب اين پالايشگاه را طي 8 سال، بيش از 700 ميليون بشكه به ارزش تقريبي 27 ميليارد دلار تخمين زده بود.

سیزدهم مهر 1330 : دكتر مصدق در ملاقات با سفير آمريكا (لوي هندرسن) از موافقت آمريكا با قراردادن شكايت انگليس در دستور كار شوراي امنيت گله كرد. او اظهار داشت كه تصميم دارد در شوراي امنيت بگويد ملي‌كردن نفت امري داخلي است و شورا حق دخالت در آن را ندارد.

پانزدهم مهر 1359:  تشكيل كميته‌هاي حفاظت از تأسيسات نفتي؛ تعدادي از واحدهاي مسكوني و تأسيسات نفتي در آبادان، خرمشهر، اهواز و آغاجاري مورد حمله بعثي‌ها قرار گرفته بود كه به فرموده امام خميني(ره)، مردم به‌طور خودجوش اقدام به تشكيل بسيج مردمي براي حفاظت و ايجاد امنيت در مناطق نفت‌خيز، چاه‌ها، مسيرهاي خطوط‌لوله و گاز، پالايشگاه‌ها و ديگر تأسيسات نفتي كردند. هسته‌هاي مركزي اين تشكل‌ها را بيشتر دانش‌آموزان، دانشجويان و به‌طور عمده جوانان تشكيل مي‌دادند.

شانزدهم مهر 1336 : مجلس قانون مجازات اخلالگران در صنايع نفت ايران را تصويب كرد و حكم اعدام را براي هر كس كه عمداً هر گونه آتش‌سوزي يا تخريب را در ميدان‌ها و تجهيزات نفت به وجود آورد، در نظر گرفت.

بیستم مهر 1351 : شركت‌هاي نفتي بدون مشورت با اوپك قيمت‌ها را افزايش دادند، زيرا عمده درآمد دولت‌ها از ماليات‌هايي تأمين مي‌شد كه از آنها مي‌گرفتند.

بیست و یکم مهر 1354:  قراردادي بين شركت ملي نفت ايران و گروه صنعتي كره‌اي «سانگ يانگ»، بسته شد. بر اساس اين قرارداد - كه به امضاي وزير بازرگاني و صنايع كره جنوبي رسيد- شركتي به نام شركت نفت ايران و كره با سرمايه حدود 34 ميليون دلار به صورت 50-50 به منظور ايجاد پالايشگاهي در كره جنوبي تشكيل شد.

بیست و سوم مهر 1330:  جلسه شوراي امنيت براي شكايت انگليس از ايران تشكيل شد و تا چهار روز ادامه داشت.

بیست و سوم مهر 1330 : دكتر مصدق در جلسه شوراي امنيت پس از نقل تاريخچه‌اي از تعديات شركت نفت، بر صلاحيت نداشتن ديوان در رسيدگي به شكايت انگليس تأكيد كرد و در عين حال، آمادگي ايران را براي مذاكره در مورد فروش نفت و مسئله غرامت اعلام كرد.

تهيه و تنظيم: فاطمه تركچي
مركز اسناد صنعت نفت