تاریخچه خدمات بهداشت و درمان در صنعت نفت/ قسمت چهارم

تهيه و تنظيم: پرويز آريانفر

بیمارستان نفت تهران :

پس از تاسيس نخستین بیمارستان نفت در خاورمیانه، در سال 1293 خورشيدي (1914 میلادی) در مسجدسلیمان و توسعه فعالیت های بهداشتی و درمانی در دیگر مناطق نفتی از جمله آبادان، پزشکان بیشتری جذب صنعت نفت شدند.

بناي بیمارستان نفت تهران در سال 1334 خورشيدي (1955 میلادی) رخداد مهمی بود که در شهرهای دیگر از جمله شیراز، اصفهان، تبریز و مشهد نیز تکرار شد. طرح اصلی بیمارستان نفت تهران بوسیله شادروان دکتر "راتیوس کاراپتیان" جراح بیمارستان آبادان پشنهاد و ساختمان آن در محل منزل مستر سدان، آخرین مدیر مستقیم شرکت نفت انگلیس و ایران در تهران بنا شد.

اين بنا در پنجم مرداد ماه 1331 شمسی (1952 میلادی) با حضور آیت ا..... کاشانی، الهیار صالح، نماینده نخست وزیر وقت (دكتر مصدق)، سهام السلطان بیات، مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت و جمعی از علما و مقامات کشوری و مسؤلان صنعت نفت گشایش یافت.

گسترش دامنه فعالیت های بهداری و بهداشت نفت موجب شد، بیمارستان تهران و پس از آن بیمارستان اهواز به عنوان بیمارستان های مادر و مرجع در بالاترین سطح به ارایه خدمات تخصصی و فوق تخصصی بپردازند.

خدمات طب صنعتی در نفت:

شتاب يشرفت صنعت از زمان اختراع موتور بخار توسط جيمز وات در قرن هجدهم كه آغاز انقلاب صنعتي در جهان بود، همواره مشكلاتي را براي كارگران در محيط هاي صنعتي به وجود آورده بود.

هنگامي كه دارسي ماموران اكتشاف نفت را به ايران گسيل داشت و كار آغاز شد، اين مشكلات دامن گير آنان نيز گرديد. در واقع بيماري ها و خطرات ناشي از آلاينده هاي نفت و گاز، از نخستين روزهاي آغاز اكتشاف نفت كاركنان اين صنعت را تهديد مي كرد.

اداره طب صنعتي شركت نفت در مسجد سليمان (1340 خورشيدي)

زماني كه رينولدز مشغول حفاري اوليه چاه نفت در مسجدسليمان بود با لاشه هاي مرده حيواناتي مانند روباه، شغال، جغد و حتي حيوانات اهلي در فاصله چند كيلومتري از محل دكل حفاري رو به رو مي شد. اين حيوانات بر اثر گاز گرفتگي از بين رفته بودند. اندكي بعد بعضي از حفاران نيز در حين كار دچار گاز گرفتگي و بيهوش شدند.

بعدها انگليسي ها تعدادي ماسك ضد گاز وارد كرده و براي فرار از گاز نسبت به تهيه ابزاري به نام كپسول فرار اقدام كردند. كپسول فرار در واقع سبدي بود، كه در بالاي دكل حفاري قرار داشت و حفاران به محض احساس خطر به داخل آن مي پريدند و خود را از بالاي دكل به پايين مي رساندند.

اين شرايط كماكان تا زمان ملي شدن صنعت نفت ادامه داشت. بعد از ملي شدن، صنعت نفت كه حالا ديگر هيات تشكيلاتي عظيم را به خود گرفته بود، مسولان امر را به فكر تاسيس مراكز طب صنعتي در اين صنعت انداخت. در سال 1337 خورشيدي (1958ميلادي) بود كه شركت ملي نفت ايران اقدام به تاسيس نخستين مركز طب صنعتي در مسجدسليمان كرد.

اين مركز بعدها گسترده تر شد و در سطح تمامي صنايع نفت در كشور از شعبه ها و مراكز متعددي برخوردار گرديد. اداره اين مراكز از سوي مديريتي واحد، كه از اركان اصلي سازمان بهداشت و درمان صنعت نفت شد، انجام مي گرفت؛ مديريتي كه بعدا در تهران تشكيلات منسجمي را به خود اختصاص داد. در واقع طب صنعتي در صنعت نفت با قدمتي بيش از 50 سال از پيشروترين مراكز طب صنعتي در كشور و حتي خاورميانه به حساب مي آيد.

كارگران تحت پوشش خدمات درماني نفت:

با ملي شدن نفت مسئوليت بهداري و بهداشت كاركنان نفت به شركت ملي نفت ايران سپرده شد. نخستين پزشك ايراني كه پس از ملي شدن صنعت نفت، مسئوليت بهداري و بهداشت شركت ملي نفت را بر عهده گرفت شادروان دكتر رستم صرفه بود.

در آن زمان ارائه خدمات، منحصر به كارمندان شركت نفت بود. اما با تصويب قانون بيمه تامين اجتماعي توسط مجلس شوراي ملي، كارگران شاغل در صنايع مختلف، تحت پوشش بيمه هاي اجتماعي قرار گرفتند. مسئولين وقت بهداري شركت نفت از اين قانون استقبال نموده و به اين ترتيب كارگران و خانواده هاي ايشان تحت پوشش خدمات درماني نفت قرار گرفتند.

رشد و توسعه خدمات درماني:

بر اساس آمار موجود در آغاز ملي شدن صنعت نفت، 10 درمانگاه در آبادان وجود داشت. اين درمانگاه ها تا سال 1346 شمسی، يعني در حدود 16 سال، به 18 واحد افزايش يافت. به علاوه در اين زمان آبادان واجد دو بيمارستان بود كه روي هم رفته 550 تخت بيمارستاني داشتند. در همان هنگام مسجدسليمان با بيمارستاني با حدود 160 تخت بيمارستاني و 9 درمانگاه، آغاجاري با يك بيمارستان 60 تخت خوابي و گچساران با بيمارستان امدادي كوچكي به فعاليت مشغول بودند.

درمانگاه شركت نفت در منطقه نفتون مسجد سليمان

در سال هاي 1348 تا 1350 شمسی، شركت ملي نفت در آبادان داراي 9 درمانگاه عمومي، سه مركز بهداشت، دو درمانگاه طب صنعتي، يك مركز مبارزه با سل و تعدادي كلينيك هاي تخصص شد. بيمارستان آبادان در اين زمان شامل بخش هاي داخلي، جراحي، كودكان، زنان، مامايي، بيماري هاي رواني، چشم پزشكي، گوش، حلق و بيني بوده و سرويس هاي مجهز پاراكلينيك از جمله راديولوژي، آزمايشگاه، آسيب شناسي، انتقال خون، فيزيوتراپي و داروسازي را شامل مي شد.

اين روند توسعه نه تنها در آبادان بلكه در ساير مناطق نفت خيز جنوب ماهيتي روبه رشد به خود گرفت به نحوي كه طبق آمار موجود در سال 1350، بهداري شركت نفت، داراي هشت بيمارستان با گنجايش 960 تختخواب، 52 درمانگاه، 10 مركز بهداشت و هشت مركز طب صنعتي بود. كه با پرسنلي شامل 2314 نفر احتياجات بهداشتي و درماني كارمندان و كارگران و نيز خانواده هاي آنان را تامين مي كرد.

تنوع حوزه فعاليت هاي بهداري و بهداشتي نفت در آن سال ها (حدود نيم قرن پيش) به راستي اعجاب انگيز است. در گزارشي كه در سال 1342 از سوي شركت ملي نفت ايران منتشر شده كارشناسي به نام آقاي "ردل" چنين اظهار داشته است: «ما در آبادان در چند ماه گذشته بهترين ركورد ايمني را در بين تمام صنايع نفت جهان داشته ايم."

مبارزه با سل:

بيماري سل كه تا پيش از ملي شدن صنعت نفت چندان در كانون توجه مسوولان بهداري و بهداشت قرار نداشت، از آغاز ملي شدن صنعت نفت مورد توجه قرار گرفته و دو مركز مجهز مبارزه با سل در آبادان و مسجدسليمان تاسيس شد.

در حوالي سال1340 خورشيدي روشي به نام مينوگرافي كه در آن زمان در جهان از اعتبار خاصي برخوردار بود، توسط بهداري نفت در ايران راه اندازي شد. نخستين دستگاه مينوگرافي در ايران توسط بهداري شركت ملي نفت ايران در آبادان نصب شد. اين دستگاه كه بعدها نمونه آن در تهران مورد استفاده قرار گرفت، عموما براي غربال گري بيماري سل در طبقات كارگري صنعت نفت و شاغلين اصناف مختلف در تهران استفاده مي شد.

بزرگان بهداشت و درمان صنعت نفت:

بنيان مستحكمي كه دكتر يانگ پي افكنده بود، بعدها با كوشش و تلاش بي وفقه بزرگاني همچون دكتر ابوالقاسم بختيار، دكتر منوچهر اقبال، دكتر زين­العابدين ميرزايي، دكتر رستم صرفه، دكتر عبدالحسين طبا، دكتر مسعود روحاني، دكتر بوذرجمهر مهر، دكتر احمد پرتو، دكتر اسفنديار دارابيان، دكتر عباس كهنمي و ديگر پزشكان ادامه يافت.

منابع:

مجله نفت-  از انتشارات شرکت نفت انگلیس- ترجمه و تدوین: محمد مرادیان زاده
کتاب صنایع نفت ایران (Persian Oil Industries) از انتشارات شرکت نفت انگلیس و ایران سال 1927 میلادی - ترجمه خودم (پرویز آریان فر)
حکایت سیمرغ و نفت ( مقدمه ای بر تاریخ یکصدسالگی بهداشت و درمان صنعت نفت- تالیف دکتر محمدرضا سرداری پور و دکتر علی یزدانی نژاد
تاریخچه ای از خدمات پزشکی در یکصد سالگی نفت، تهیه شده توسط محمد مرادیان زاده از بازنشستگان بهداشت و درمان در اصفهان.

5 - گزارشی بر مبنای مصاحبه با آقای جابر حیدر زاده از کارکنان بهداری و درمان اهواز

6- گزارش شانا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی صد سالگی نفت ایران

7- سابقه مددكاري اجتماعي و مشاوره‌ در یکصد سالگی صنعت نفت ايران- نویسنده:محمد مرادیان زاده – خرداد 1387

8- بهداشت محیط و پیشینه 80 ساله اش در مناطق نفتخیز – فرشید خدادادیان.