نگاهي به تاريخچه و شكل گيري سازمان صندوق هاي بازنشستگي، پس انداز و رفاه كاركنان صنعت نفت

صندوق هاي بازنشستگي، پس انداز و رفاه كاركنان صنعت نفت، از جمله تشكيلات مهم و باسابقه در صنعت نفت است كه تاريخچه آن به فعاليت هاي صنفي براي احقاق حقوق كارگران پيوند مي خورد.

آنچه در پي مي آيد خلاصه اي است از تاريخچه و شكل گيري اين صندوق ها كه به قلم منصور دهدشتيان پيشكسوت نفتي و رئيس پيشين صندوق هاي بازنشستگي، به نگارش درآمده است.

دهدشتيان در سال 1333، به عنوان كارمند حسابداري پالايشگاه آبادان به استخدام صنعت نفت درآمد. وي در سال 1337، با اجراي طرح بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، جزو اولين نفراتي بود كه به اين سازمان تازه تاسيس منتقل شد و به مدت دو سال عضو كميسوني بود كه اطلاعاتي را در مورد سوابق خدمت كارمندان نفت جمع آوري مي كرد.

اين اطلاعات از پرونده هاي پرسنلي و حقوقي كليه كارمندان صنعت نفت براي تشكيل پرونده عضويت در صندوق بازنشستگي ضروري بود و دهدشتيان طي اين مدت به همراه هيات مذكور، به كليه مراكز صنعت نفت در تهران، آبادان، مسجد سليمان، اهواز، آغاجاري‌، ماهشهر، گچساران، هفتكل، نفت سفيد، خارك، كرمانشاه و ساير نقاط فعاليت صنعت نفت، سفر مي كرد.

دهدشتيان پس از آن وظايف ديگري، از جمله آنها مسئوليت تصفيه حساب با كارمندان بازنشسته و مستعفي، رياست حسابداري بازنشستگي و پس انداز، كارشناس سرمايه گذاري، مسئوليت امور مالي صندوق ها و نهايتا تصدي رياست سازمان صندوق ها را بر عهده گرفت.

وي در سال 1362 با استفاده از طرح صندوق اماني براي كارمندان زير 50 سال، بازنشسته شد. مطلب زير را با هم مي خوانيم:

كارگران صنعت نفت در جنوب كه بخش عمده نيروي كار اين صنعت را تشكيل مي دادند،  تا قبل از سال 1325 از بسياري مزاياي شغلي مانند تعطيلات آخر هفته، ساعات كاري مشخص روزانه و هفتگي و .. محروم بودند. اينها مزايايي بود كه بعدا با تلاش كارگران و به موجب قانون مصوب كار به دست آمد.

اين در شرايطي بود كه مشابه مزاياي فوق در بسياري از كشورهاي صنعتي وجود داشت و كارگران از آنها برخوردار بودند. كارگران نفت در جنوب براي به دست آوردن اين مزايا، اعتصاب گسترده اي را در سال 1325 در سراسر مناطق نفتخيز و عمدتا در پالايشگاه آبادان به راه انداختند. اين تلاش ها پس از مقاومت طولاني، به برخي موفقيت ها منجر شد.

تا اين زمان ، ايران فاقد قانون كار بود، ليكن پس از اين اقدام كارگران نفت، نخستين قانون كار در زمان حكومت قوام السلطنه تدوين و به مورد اجرا گذارده شد. لازم به ذكر است كه اين اقدام توسط كارگران صنعت نفت صورت گرفت و كارمندان در آن دخالتي نداشتند.

متعاقب انجام اصلاحات مورد درخواست كارگران، موضوع تشكيل صندوق بازنشستگي براي كارمندان صنعت نفت نيز مطرح شد كه به تشكيل نخستين صندوق بازنشستگي كارمندان از دي ماه 1326 (ابتداي سال 1948) ميلادي از سوي شركت نفت سابق، منجر شد.

پيش از به وجود آمدن نخستين مقررات بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، كارمندان مذكور از دريافت مستمري ماهانه بازنشستگي در پايان خدمت يا از كار افتادگي محروم بودند و تنها صندوقي به نام صدوق اندوخته احتياطي (Provident Fund) وجود داشت كه مانند صندوق پس اندازي بود و حتي كليه كارمندان نيز مشمول آن بودند.

مزايايي كه نخستين آيين نامه و صندوق بازنشستگي نفت براي كارمنداني كه بازنشسته مي شدند، در نظر گرفته بود، چندان رضايت خاطر كارمندان را فراهم نمي ساخت، با اين وجود به عنوان نخستين طرح صندوق بازنشستگي كارمندان صنعت نفت درخور توجه بود.

پس از ملي شدن صنعت نفت در سال 1332، آيين نامه جامع تري تدوين و پس از تصويب در شوراي عالي نفت، از طرف شركت ملي نفت ايران در زمان رياست هيات مديره مرحوم بيات به مورد اجرا گذاشته شد.

پس از شروع فعاليت كنسرسيوم نفت، با توجه به اين كه مدت قرارداد كنسرسيوم محدود بود و شركاي تشكيل دهنده صندوق كنسرسيوم مي خواستند در محدوده زماني قرارداد تعهدات خود، از جمله تعهدات مربوط به صندوق بازنشستگي كارمندان و سهم هر شركت تشكيل دهنده كنسرسيوم مشخص باشد، مذاكرات و توافق هايي بين شركت ملي نفت ايران و شركت هاي تشكيل دهنده كنسرسيوم به عمل آمد.

اين مذاكرات در حالي انجام مي شد كه كارمندان صنعت نفت براي بهبود مزاياي بازنشستگي و شرايط بازنشسته شدن، تلاش مي كردند. از اين رو اصلاحات قابل ملاحظه اي در مقررات آيين نامه بازنشستگي كارمندان صوت گرفت و علاوه بر آن نسبت به تشكيل صندوق پس انداز كارمندان صنعت نفت با مشاركت كارمندان و كارفرما، اقدام شد. اين تصميمات پس از تصويب، از خرداد ماه سال 1337 (ژوئن 1958) به مورد اجرا گذاشته شد.

به اين ترتيب جامعيت ضوابط بازنشستگي كارمندان صنعت نفت، عملا از تاريخ مذكور (خرداد 1337) شروع و با تشكيل سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز آغاز به كار كرد.

* در حالي كه مزايايي مثل تعطيلات آخر هفته، ساعات كاري مشخص روزانه و هفتگي و .. در بسياري از كشورهاي صنعتي وجود داشت، تا قبل از سال 1325 ، كارگران صنعت نفت ايران از اين مزايا محروم بودند.

به موجب مقررات جديد بازنشستگي در مورد كارمندان، از تاريخ تشكيل كنسرسيوم به نسبت زماني كه هر كارمند براي يك شركت ها خدمت مي كرد، انجام تعهدات به عهده آن شركت ها بود. تاييد سوابق شغلي اعم از زمان مربوط به شركت نفت سابق و دوره اي از تاريخ ملي شدن نفت تا تشكيل كنسرسيوم، كلا بر عهده شركت ملي نفت ايران قرار داشت.

اين مقررات در زمان رياست هيات مديره مرحوم انتظامي به تصويب رسيد و به مورد اجرا گذاشته شد. لازم به توضيح است كه اين صندوق منحصرا مربوط به كارمندان صنعت نفت بود و كارگران مشمول قانون كار بودند. اما چنانچه كارمندي داراي سابقه خدمت كارگري، پيش از ارتقاي به كارمندي بود، اين سابقه جزو خدمت وي براي بازنشستگي محسوب مي شد.

ضوابط اجرايي و مقررات مصوب سال 1337، در حال حاضر نيز اساس و بنياد سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز و رفاه كارمندان صنعت نفت است كه البته بعدها حسب ضرورت، اصلاحاتي در ضوابط اجرايي آن صورت گرفت و به مورد اجرا گذاشته شد.

براي مثال نحوه محاسبه مستمري بازنشستگي كه در حال حاضر بر اساس متوسط حقوق 24 ماه آخر خدمت مبناي محاسبه مستمري ماهانه بازنشستگي قرار مي گيرد، قبلا اين گونه نبود يا در مورد صندوق پس انداز، سابقا هر ماه معادل نصف پرداختي كارمند از طرف كارفرما در صندوق به حساب كارمند واريز مي شد، ولي در حال حاضر سهم پرداختي كارمند و كارفرما برابر است. به عبارتي همان مقدار كه توسط كارمند به حساب صندوق واريز مي شود، توسط كارفرما نيز ماهانه به صندوق پس انداز واريز مي شود.

وضعيت سازماني صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز كارمندان صنعت نفت

فعاليت صندوق بازنشستگي در آغاز به كار اين تشكيلات، يعني سال 1326 خورشيدي (1948 ميلادي) بسيار محدود بود و چند كارمند در حسابداري پالايشگاه آبادان وظيفه نگهداري حساب هاي صندوق بازنشستگي و پس انداز را عهده دار بودند.

از سال 1337 با تشكيل صندوق مالي صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز، بلافاصله پس از تصويب مقررات اجرايي، هياتي از طرف شركت ملي نفت ايران و همكاري شركت هاي كنسرسيوم براي رسيدگي به سوابق شغلي كارمندان تشكيل شد. اين هيات كه مركب از چهار نفر بود، از طرف شركت ملي نفت ايران و شركت هاي مذكور مامور تهيه پرونده هاي اطلاعات مربوط به سوابق خدمت كارمندان در سراسر مناطق صنعت نفت گرديد. تهيه اين اطلاعات حدود دو سال تمام طول كشيد و از سال 1339 سازمان جديد صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز در تهران شروع به كار كرد.

محل استقرار سازمان ابتدا در ساختمان هيات مديره شركت ملي نفت ايران در خيابان فرانسه بود و پس از يك سال به ساختماني در خيابان شيراز (حافظ) منتقل شد و در سال 1341 به ساختمان مركزي شركت ملي نفت ايران، طبقه چهارم و بعدا در سال 1354 در ساختماني مستقل در خيابان طالقاني كنوني روبروي ساختمان اداره مركزي و متعاقبا به ساختمان ديگري در خيابان حافظ انتقال يافت.

از لحاظ سازماني صندوق بازنشستگي اوليه كارمندان صنعت نفت، زيرمجموعه امور مالي شركت بود، ولي در سال 1337 به سازماني مستقل تبديل شد و زير نظر هيات امناي صندوق (هيات مديره شركت ملي نفت ايران) قرار گرفت.

معمولا يكي از اعضاي هيات مديره به عنوان نماينده امنا، سرپرستي عاليه فعاليت صندوق ها را عهده دار بود كه اين سمت از سال 1337 به عهده آقايان آقاخان بختيار و متعاقبا مجيد ديبا و مدت كوتاهي نيز به عهده مهندس سيد صالح بنافتي بوده است.

از نطر اجرايي نيز امور مالي صندوق ها در سازمان صندوق ها و امور اداري آن در واحد امور بازنشستگي قرار داشت كه وظيفه اين واحد تطبيق وضع كارمندان با مفاد آئين نامه بازنشستگي بوده است.

از چند سال پيش هر دو بخش مديريت صندوق ها در سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز و رفاه كاركنان ادغام و زير نظر هيات رديسه صندوق ها اداره مي شود كه در راس آن هيات رئيسه قرار دارد...

توسعه صندوق ها و تاسيس صندوق پس انداز كارگران

با توسعه سازمان صندوق ها كه به دليل گسترش فعاليت ها آنها بود، وظايف ديگري از جمله صندوق پس انداز كارگران، به وظايف صندوق ها اضافه شد. اين مورد در وظايف مرتبط به قانون كار ديده نشده و منحصر به صنعت نفت بود.

بنا به تصميم هيات مديره شركت ملي نفت ايران براي كارگران نيز صندوق پس اندازي تاسيس شد كه هر ماه كارگران و كارفرماي مربوطه وجوهي به حساب پس انداز كارگران واريز مي كردند.

وظيفه نگهداري حساب ها و مديريت صندوق پس انداز كارگران نيز به سازمان صندوق هاي بازنشستگي و پس انداز كارمندان واگذار گرديد.

نمودار كلي سازمان صندوق ها را مي توان به شرح زير خلاصه كرد:

امور مالي صندوق ها، شامل حسابداري بازنشستگي و پس انداز كارمندان. حسابداري پس انداز كارگران، حسابداري مالي و دفتر اداري كل صندوق ها.
امور وام كاركنان شامل اداره وام كارمندان، اداره وام كارگران.
واحدهاي ستادي شامل امور ارزيابي، امور حقوقي، امور سرمايه گذاري و ساير واحدهاي مرتبط با فعاليت صندوق ها.