خدمات آموزشی در صنعت نفت/ قسمت اول

تهيه و تنظيم: پرويز آريانفر

شروع آموزش در شرکت نفت انگلیس و ایران در مناطق نفتخیز و آبادان

در كتاب "صنایع نفت ایران" (Persian Oil Industries) از انتشارات شرکت نفت انگلیس و ایران به سال 1927 میلادی (1306خورشیدی) چنين مي خوانيم:

شرکت نفت انگلیس و ایران پس از سال ها فعالیت به این فکر افتاد که پیشرفت در امر آموزش و پرورش در این سرزمین می تواند در پیشبرد کار و عملیات صنعت نفت تاثیر به سزایی داشته باشد. لذا به این فکر افتاد که با همكاري سایر مراکز آموزشي و پرداخت هزینه های مربوط به فعاليت هايي را در اين زمينه آغاز كند."

به اين ترتيب شركت نفت، براي آموزش کارکنان و مردم مناطق فعاليت شرکت نفت، قراردادی را با مراکز آموزشی دولتی منعقد مي كند. در آن زمان حدود %85 نیروهای شاغل در شرکت نفت انگلیس و ایران، ایرانی بودند و کارکنان غیر ایرانی فقط 15 درصد را تشکیل می دادند. شرکت نفت هدف از اين اقدام را افزایش سطح دانش و مهارت های کارکنان خود بالاخص کارکنان ایرانی عنوان مي كرد.

موضوع اصلی آموزش نيز مهارت های فنی در صنعت نفت بود. بنابراین تصمیم گرفته شد، هرچه زودتر آموزش در دوره های ابتدایی و دبیرستانی آغاز شود.

پسران در مدرسه شركت نفت انگليس و ايران در حال مشق تمرينات فيزيكي

به اين ترتيب شركت نفت، همكاري هاي مهمي را در امر آموزش با آموزشگاه های دولتی ایران در مدارسی در آبادان، خرمشهر، اهواز و مسجدسلیمان آغاز كرد.

در همان زمان هم دو مدرسه دیگر در مناطق نفتخیز (مسجدسلیمان) با همكاري شركت نفت تاسیس شد که یکی در میدان نفتون و دیگری در منطقه چشمه علی مسجدسلیمان بود. بین200 تا300 دانش آموز دوره های ابتدایی را در مدارس فوق طی مي کردند.

کلیه آموزش های مدارس های ابتدایی و دبیرستان زیر نظر مدیریت فرهنگی و مسئول آموزش و پرورش دولت ایران و با همکاری مشترک شرکت نفت انگلیس و ایران انجام می گردید. برنامه های آموزشی و تایید آنها نيز از طرف وزارت علوم انجام می شد.

متعاقب این سیاست شرکت نفت درصدد آماده کردن جوانان باهوش برای اخذ سمت ها و مسولیت های بالاتر در صنعت نفت بود. براي مثال آزموني بین جوانان انجام می شد که دو نفر از برگزيدگان، رهسپار دانشگاه بیرمنگام انگلستان مي شدند. این افراد دوره تکنولوژی نفت را طی مي گذراندند كه مورد نیاز شدید صنعت نفت بود.

مديران و آموزگاران مدرسه شركت نفت انگليس و ايران در اهواز (سال 1304 خورشيدي)

مدارس اولیه ای که شرکت نفت انگلیس و ایران جهت آموزش در مسجدسلیمان، اهواز، و آبادان (تکنیکال اسکول) احداث کرده بود دوره های مختلفی را برای پسران برگزار مي كرد. در پايان اين دوره ها، كارآموزان مهارت های لازم را در رشته های مکانیک، فلزکاری، گرداننده های موتوری، رانندگی، فولادکاری، لوله کشی، پرچ کاری مخازن و سایر رشته هايي که با صنعت نفت ارتباط مستقیم داشتند، به دست مي آوردند. به اين ترتيب سالانه700 هنرجوی دوره دیده درگیر کار صنعت نفت می شدند.

در كتاب صنایع نفت ایران آمده است كه "تا سال های اخیر حتی مردم چادرنشین، کشاورز و یا چوپانان هم جهت کار در شرکت نفت و فعالیت های فنی گمارده شدند. از تمام طبقات مختلف ایرانیان با هر عقیده و اعتقادی برای پیشه های: بافندگی، آجرکاری، بنایی، نجاری و غیره با توجه به استعداد و لیاقت آنها برگزیده می شوند و در مدارس همان رشته های مورد علاقه را با توجه به نیاز شرکت نفت طی می کنند." (صنایع نفت ایران، ص 43).

تاسیس آموزشگاه فنی و حرفه ای شرکت نفت (Artisan School) در آبادان:

با كشف اولين چاه نفت در منطقه مسجد سليمان، ضرورت احداث پالايشگاهي در آبادان با توجه به موقعيت جغرافيايي اين شهر در دستور كار قرار گرفت و اولين سيل مهاجرت در ايران آغاز شد.

شروع ساخت پالايشگاه آبادان در آن برهه از زمان باعث شد كه مردم نواحي مختلف ايران كوچ خود را به سوي اين منطقه آغاز كنند. اولين كارگران ايران در صنعت نفت عشاير مختلف لر بودند كه عكس هاي باقي مانده از آنها با لباس محلي توجه بسياري را به خود جلب مي نمايند.

آنها قبلا به كشاورزي يا دام داري اشتغال داشتند و بعضا تعدادي نيز تفنگچي بودند (تفنگچي ها مسئوليت حفظ امنيت منطقه و كاروان ها را به عهده داشتند). با شروع كار در پالايشگاه نياز بود كه آنها ابتدا در مناطقي اسكان داده شوند و ضمن فراهم كردن امكاناتي، آموزش هايي نيز در حين كار براي آنها فراهم گردد.

با نگاهي گذرا به مناطق كارگري شهر آبادان، خصوصا منطقه كوي كارگري (تانكي يك و تانكي دو) متوجه خواهيم شد كه تعداد زيادي مراكز آموزشي شامل دبستان و دبيرستان در اين منطقه وجود دارند كه بعضي قدمتي بيش از70 سال دارند. اين نكته مويد اين است كه فرزندان اين كارگران كه ريشه روستايي داشتند، جلب اين مراكز مي شدند تا در آتيه از نيروي جوان و كارآمد آنها استفاده شود.

كارآموزان مدرسه فني در كارگاه هاي شركت نفت در مناطق نفتخيز (مسجد سليمان)

در اين راستا تاسيس يك آموزشگاه فني و حرفه اي در جوار پالايشگاه آبادان نيز در دستور كار شرکت نفت قرار گرفت و در سال1933 میلادی (1312ش) که بر سر در کتیبه سیمانی ورودی به نام آموزشگاه فنی- حرفه ای آبادان (Artisan School) یا مدرسه کارآموزان درج شده تاسیس شد.

دوره هاي اول آموزشگاه پنج ساله و به طور شبانه روزي بود و طي ساليان بعد به دوره هاي سه ساله تبديل شد كه دو سال ديگر را اين افراد به عنوان كارگر كارآموز در پالايشگاه و مناطق عمليات غيرصنعتي، مشغول كارِ توام با آموزش مي شدند.

اين مركز به عنوان يك پشتيبان در تامين نيروي انساني (كارگر فني) پالايشگاه بود. آنها طي سه سال دوره علاوه بر دروس سه ساله اول دبيرستان با دروس فني كه با كلمات و اصطلاحات فني به زبان انگليسي همراه بود، تربيت شده و آماده مي شدند كه بر حسب نيازهاي پالايشگاه آبادان در مراكز مختلف مشغول كار شوند.

تصاويري از آموزشگاه فني و حرفه اي شركت نفت آبادان (دهه 1960 خورشيدي)

مورد ديگر اين كه در شروع سال تحصيلي دروس ايمني و بهداشت تدريس و بروشورهاي مربوط به ايمني و بهداشت در كلاس ها به نمايش گذاشته و توزيع مي شد. اين موارد نمره اي جداگانه اي داشت و در معدل كل نيز در نظر گرفته مي شد. در اين دوران آموزشي، لوازم، نوشت افزار و پارچه و لباس ورزشي و لباس كار و كفش ايمني نيز به طور رايگان در بين كارآموزان توزيع مي شد.

ضمنا در سال اول ماهيانه50 تومان، سال دوم70 تومان و سال سوم100 تومان به عنوان كمك هزينه تحصيلي نيز اختصاص داده مي شد و كارآموزان مي توانستند از امكانات باشگاه كارآموزان و استخر شنا نيز استفاده كنند. البته تعيين شهريه از سال 1349 خورشیدی (1970م) به بعد رايج شد.

راهنماي آموزشگاه فني آبادان، دوره هاي منوسطه

ضوابط و ديدگاه هاي آن موقع در آموزشگاه حرفه اي به اين صورت بود كه كارآموز جديد با شركت در آزمون ورودي بعد از مقطع ششم ابتدايي و قبولي در اين مرحله و متعاقبا مصاحبه حضوري به معاينات پزشكي اعزام و پس از تشكيل پرونده با شروع سال تحصيلي جديد دوره سه ساله آغاز مي شد. هر سال تحصيلي نيز در اين آموزشگاه چهار ماه بود.

در پايان بايد اين نكته را يادآور شويم كه مراكز آموزشي در تمامي بخش هاي صنعتي بزرگ در كشورهاي پيشرفته، هنوز به صورتي خاص نگهداري مي شود و در جوار آنها آموزشگاه هاي پيشرفته تري ايجاد شده اند كه آموزش و تربيت نيروي كار فني را بر عهده دارند. اين مراكز با نگاهي به گذشته چراغ راه آينده جامعه خود در پيشرفت و توسعه هستند.

آموزش هاي حين كار در مراكز صنعتي و كارخانه ها از اهميت بسزايي برخوردار است. پالايشگاه آبادان هنوز اين افتخار را دارد كه اداره آموزش آن با برگزاري دوره هاي آموزشي مختلف در اين راستا گام هاي اساسي برمي دارد. مراكز صنعتي وظيفه دارند كه در كنار كار عملي، آموزش علمي داشته باشند. چرا كه اگر كاركناني نخواهند در همان كارخانه مشغول كار شوند، به هر حال به نوعي ديگر و در جاي ديگر در پيشرفت جامعه نقش خواهند داشت. وظيفه صنعت نفت و مراكز آموزشي است كه با جستجو در پرونده ها و يا با اعلام در كانون بازنشستگان شهرستان ها از مربيان دلسوز و زحمتكش آن دوران كه هنوز در قيد حيات هستند قدرداني نمايند تا از خاطره ها و نقش هاي سازنده آنها استفاده شود. (به نقل از موزه و اسناد صنعت نفت ايران، مسلم عباسي، آبان ماه 1395)

ادامه دارد..