نگاهي به شيوه هاي اختصارنویسی در نفت

تهيه و تنظيم: پرويز آريانفر

عقد قرارداد نفتی ميان ویلیام ناکس دارسی (William knox D,Arcy) و مظفرالدين شاه قاجار، در سال1280 خورشیدی (1901 میلادی)، براي اكتشاف و استخراج نفت در ايران، ورود کاوشگران و حفاران نفتی را به منطقه غرب و جنوب کشور، به دنبال داشت.

پس از امضاي اين قرارداد، عملیات حفاری در سال 1283 خورشيدي (1904 میلادی) در منطقه چیاسرخ در حوالی قصر شیرین آغاز شد، اما از آنجا كه ميزان نفت استخراج شده، اقتصادي نبود، عمليات متوقف و گروه براي ادامه كار عازم ماماتین در رامهرمز شد.

حفاري در ماماتين نيز نتيجه بخش نبود و پس از عدم دسترسی به نفت، در نهایت کار حفاری به میدان نفتون (مسجدسلیمان) انتقال يافت. در اين منطقه بود كه در سال1287 خورشیدی (1908 میلادی) اولین چاه به نفت رسید و بهره برداری از آن آغاز شد. این موفقیت نقطه عطفی در تاریخ منطقه و کشور بود.

شروع اصطلاحات و اختصارات شرکت نفت ايران و انگليس در منطقه مسجدسلیمان:

مسجدسلیمان كه در دامنه کوه های زاگرس قرارگرفته در قرون وسطی «تلغر» و تا قبل از فعالیت های اکتشافی صنعت نفت «جهانگیری» و تا مدتی هم «پارسوماش» نامیده می شد. ساكنان اين منطقه قومي نیمه بدوی و متکی بر معیشت شبانی بودند كه از دامنه های شمال غرب زاگرس و کوه های بختیاری به جلگه خوزستان آمده و مسجدسلیمان کنونی از جمله مناطقی بود که در آن سکنی گزیده بودند.

مسجد سليمان، در زمان شروع عملیات اکتشافی و حفاری نفت و حضور نیروهای انگلیسی در منطقه به «میدان نفتون» شهرت يافت و پس از تشکیل شرکت نفت انگلیس و ایران، تا قبل از سال 1303 خورشیدی (1924م) در تمام اسناد و نقشه ها «میدان نفتون» نامیده می شد. در واقع به منطقه میدان نفتون، مناطق نفتخیز هم اطلاق می گردید، چرا كه تا آن زمان، مناطق نفتخیز در همان میدان نفتون خلاصه می شد.

پس از كشف نفت و اهميت يافتن اين منطقه، در سال 1303خورشیدی با تصویب لایحه ای در مجلس، منطقه ميدان نفتون به «مسجدسلیمان» تغییر يافت. دليل اين مسئله نيز پيشينه تاريخي منطقه و از جمله وجود آثار باستانی آتشکده سرمسجد و ویرانه های بردنشانده بود؛ آثاري كه شاخصی از مدنیت های آغاز دوره هخامنشیان تا پارت ها را در برداشت. این آثار توسط پروفسور «گیریشمن» باستانشناس فرانسوی کشف شده بود. ،

نحوه ایجاد اصطلاحات و اختصارات شرکت نفت انگلیس و ایران در منطقه

شروع و توسعه فعالیت های نفتی در منطقه مسجدسلیمان از سال 1287 خورشيدي به رواج اسامی و واژه ها در منطقه مسجد سليمان منجر شد كه طی سال ها با زبان مردم محلی منطقه ادغام گردید، به طوری که در هنگام محاوره بین مردم محلی منطقه، بکار بردن اصطلاحات انگلیسی با تلفظ زبان بومی به امری رايج و عادی تبديل شد.

از جمله اين واژه ها مي توان به واژه انگلیسی "ام آی اس" (M.I.S) به معنی مسجدسلیمان اشاره كرد كه خلاصه یا مخفف نام اين شهر در زبان انگليسي (Masjid-I-Suleiman) است. همين طور واژه ام آی ان "M.I.N" که مخفف «Maidan-I-Naftoon» است.

واژه ای خاطره انگیز M.I.S که برای استفاده در مکاتبات و نامه نگاری های اداری انتخاب شده بود یادآور مسجدسلیمان، زادگاه صنعت نفت ایران است. این نام در اندک مدتی در مکالمات روزمره نفتی ها مناطق نفت خیز جنوب شهره شد و سرانجام، مترادف با نام مسجدسلیمان در شناسنامه این شهر نام آشنای صنعت نفت جهان ثبت گردید.

اما مخفف سازي و  اختصارنویسی مخفف (Abbreviation) در اسناد و مدارک شركت نفت به سه شيوه صورت مي گرفته است.  

الف: در مورد اسامی دو واژه ای (دو قسمتی) که با حرف اضافه «نسبت» بیکدیگر متصل می شدند به جهت سهولت نوشتاری و يك شكل يا يونيفورم كردن اسامی مناطق مختلف نفتی در مکاتبات، نقشه ها و اسناد و مدارک روزمره كه عموما به زبان انگليسي بود، بجای حرف اتصال کسره در فارسي، از حرف انگلیسی «I» استفاده می شد. سپس حرف اول هر واژه انتخاب و حرف I در وسط دو واژه قرار داده مي شد.

بدين ترتيب حرف I در وسط دو واژه مي آمد و آنها را به يكديگر وصل مي كرد. مانند: «Masjid -I- Sulaiman» و یا «Maidan-I-Naftoon» كه در نتيجه به صورت MIS يا MIN درمي آمد. همچنين در برخی مواقع از نقطه براي مخفف سازی استفاده مي شد و گاه نيز از نقطه صرف نظر شده و به جهت یونیفرم نمودن آن به صورت یک واژه جدید تبدیل می گردید.

بدین صورت بود که واژه «ام آی اس» با نام مسجدسلیمان عجین و وارد فرهنگ مردم منطقه شد. البته نام مسجدسلیمان در مدارك شركت نفت، به صورت هاي ديگر مانند (Masjid-i-Suleiman)، یا (Masjed-I-Solaiman) و یا (Masjed-I-Soleyman) نوشته می شد.

بدین صورت بود که پس از توسعه میادین نفتی و گسترده شدن مناطق مختلف نفتخیز و دامنه فعالیت های شرکت نفت انگلیس و ایران، این قاعده و روش نامگذاری در سایر مناطق گسترده گرشد. پس از آن نيز در کلیه مناطق ایران که عملیات کاوش، اکتشاف، حفاری و تولید و بهره برداری نفت انجام می شد، ناميدن مناطق عملیاتی بدین شیوه رواج يافت.

جهت آشنائی هر چه بیشتر خوانندگان، نام اختصاري چندین منطقه با نام های دو واژه ای که با حرف اتصال نسبت بیکدیگر مرتبط می شدند و در مناطق مختلف نفتی کشور کاربرد داشته و در مکاتبات و اسناد و مدارک استفاده می شد، به شرح زیر ارایه می گردد:

مسجدسلیمان (MIS)، ميدان نفتون (MIN)، درخزينه (DIK)، سرنفتك (SIN)، گدار شاه (GIS)، چوب سرخ (SIS)، پشت برج (PIB)، میانکوه (MIK)، چشمه علی (CIA)، تنگ گوگرد (TIG)، كوه خامي (KIK)، آب گلستان (AIG)، تل خیاط (TIK)، گدار چم (GIC)، تنگ تراک (TIT)، تنگ میشان (TIM)، پشت کوه (PIK)، تنگ تاسر (TIT)، پل کول (PIK)، نفت شاه (NIS)، کوه گیروه (KIG)، دشت بلوط (DIB)، آب شیرین (AIS) و سربند (SIB).

ب: روش دوم در مورد اسامی دو واژه ای مستقل بود كه در نوشتن آنها به صورت اختصاري نيازي به استفاده از حرف اضافه يا ربط نبود و تنها از حروف اول هر واژه استفاده مي شد. تعدادی از این نوع اسامی مورد استفاده در مناطق مختلف نفتی ایران به شرح زیر ارایه است:

گچ کوراغلو (گچساران امروزی)، کیلوکریم، شاه تسلیم (منطقه ای در اطراف گچساران)، گدار لندر (منطقه ای در نزدیکی مسجدسلیمان)، سی برنج، کمپ کرسنت، اسکاچ کرسنت، آب گنجی، تولبزان، هفتکل و نفت سفید.

ج: در اين شيوه اسامی یک واژه ای، به صورت کامل و یا اختصار نوشته می شد: بسياري از اسامی مورد استفاده در مناطق نفتخیز و غیر نفتخیز که فعالیت های نفتی درآنها انجام می گردید، به صورت یک واژه ای است. این اسامی به طور کامل يا به طور اختصاري نوشته می شد.

از جمله اين اسامي اهواز (Ahwaz) بود که گاه نيز به صورت (AZ) نوشته می شد. برخی اسامی که تلفظ آنها به صورت دو بخشی (دو سیلابی) است از يك حرف بخش اول و يك حرف اول بخش دوم استفاده می شد. مانند: آغاجاری كه (AJ) هم نوشته مي شد و گچساران كه (GS) و آبادان كه ( AD) و یا (ABD)، و یا مسجدسلیمان (Masjid-I-Suleiman) که علاوه بر استفاده از اختصار سه حرفی (MIS) به شكل (MS) هم نوشته مي شد..

گفتني است در مناطق و مراکز مهم نفتی مانند مناطق نفتخیز و پالایشگاه آبادان که اسامي به صورت مکرر در مراسلات پستی، مکاتبات، نقشه ها و سایر اسناد و مدارک استفاده می گردید، گاه این اختصارنويسي ضرورت بيشتري پيدا مي كرد.  

شايد به همين دليل بود كه در مقاطعی از تاریخ صنعت نفت اختصار نویسی و مخفف كردن اسامي در نوشتار فارسی هم رايج شد و به حروف لاتین اضافه گردید. مانند: اهواز (از)، گچساران (گ س)، آغاجاری (آج)، مسجدسلیمان (م س) و در مقاطعی از تاریخ این صنعت عظیم هم بجای نوشتن اختصار (مخفف) از کد نویسی استفاده می شده است.

اختصار نویسی و یا کد نویسی علاوه بر استفاده در اسناد و مدارک، بر سایر تجهیزات مهم شرکت نفت انگلیس و ایران که نیاز به مشخص شدن مالکیت هر منطقه بود نيز مورد استفاده واقع مي شد. مهم ترين این تجهیزات که تنوع و تعداد بیشتری را شامل میشد، اتوموبیل های شرکت نفت در مناطق مختلف نفتی و عملیاتی بودند، که محل درج این نام هاي اختصاري براي اتوموبیل ها روی درهاي جلو در طرفین و در پشتي خودرو بود.

در نخستين کد نویسی ها براي هر منطقه، از کد مخابراتی همان منطقه استفاده مي شد و بعد ها این کدها به یک شماره سریال تبدیل شد. در مجموع براي كدنويسي از سه نوع کد یا شماره استفاده می شد که شماره سه رقم اول، همان کد منطقه بود و شماره سه رقم دوم، شماره سریال نوع تجهیزات و شماره سه رقم سوم هم شماره ردیف تجهیز بوده که تعداد آنها را مشخص می نمود.

شماره ردیف سه رقمی تجهیزات یا خودروها در ابتدا یا از رقم 100 و یا از رقم 001 شروع می شد. و بعد ها کد نویسی منطقه حذف گردید و استفاده از نام منطقه و سپس شماره سریال و در آخر شماره ردیف مرسوم گردید.

هم اکنون هم در کلیه مناطق نفتخیز و آبادان که تعداد خودروهای عملیاتی زیاد هستند، بعد از لوگوی شرکت ملی نفت، نام ادارات مربوطه و سپس دو شماره که شماره اول همان شماره سریال و شماره دوم شماره ردیف می باشد، مورد استفاده قرار مي گيرد. البته بر روی خودروهای استیجاری مناطق عملیاتی نيز جهت کنترل و استفاده بهینه از آنها از همین شیوه كدگذاري مي شود.