آخرين گام ها/ بخش دوم

زمستان 1329 اگر چه یکی از سردترین زمستان های تاریخ معاصر بود، اما با ملی شدن نفت، گرمای خاصي به ایرانیان بخشید. در اين سلسه مطالب كه دومين بخش آن اينك از نظرتان مي گذرد، به مرور رویدادهای آن مقطع حساس در تاريخ كشورمان كه به ملی شدن نفت در 29 اسفند منتهی شد، مي پردازيم.

فضاي عمومي در التهاب ملي شدن نفت

سيد هاشم هوشي سادات

* در کشاکش رقابت سیاسی دولت و مجلس، سپهبد رزم آرا در پارلمان حضور یافت و در کمیسیون نفت ضمن اشاره به ناتوانی ایران در اداره تاسیسات عظیم شرکت نفت، مشکلات فنی و نیروی انسانی و حمل و نقل مربوط به نفت را در صورت خلع ید از شرکت نفت انگلیس، برشمرد.
هدف وی منصرف کردن اقلیت مجلس از پیگیری مسئله ملی کردن نفت بود.
* دکتر مصدق در پاسخ به مطالب رزم آرا ، دلایل او را در مخالفت با ملی کردن نفت، از جنبه های سیاسی، اقتصا دی و قضایی مغلطه آمیز و مردود شمرد. رهبر جبهه ملی، بار دیگر قرارداد 1933 را تحمیلی و باطل دانست و تاکید نمود تا زمانی که از شرکت نفت انگلیس خلع ید نشود، ملت ایران به توسعه نخواهد رسید. مصدق همچنين مسئله ملی شدن صنعت نفت را مبنای هویت و ترقی ایران و ایرانی دانست.
* دکتر مصدق در نطق خود در مجلس شورای ملی با اشاره به فتاوی علما و مراجع دینی در خصوص ملی شدن نفت گفت :امروز مسئله ملی شدن نفت از مرز سیاسی عبور کرده و یک فریضه دینی شده است. لذا باید تلاش کنیم که این اقدام مهم تصویب شود و مراحل قانونی خود را طی نماید.

كابينه دكتر مصدق

* حزب کمونیست توده که طرفدار سیاست دولت اتحاد شوروی در ایران و محور حرکتش پیگیری سیاست "موازنه مثبت" بود، در گرماگرم این مبارزات به مقابله با برنامه جبهه ملی پرداخت.
توده ای ها خواهان این بودند که امتیاز نفت جنوب برای انگلیسی ها باشد، ولی در ازای آن، امتیاز نفت شمال به شوروی ها داده شود و از این زاویه در برابر سیاست "موازنه منفی" دکتر مصدق قرار گرفتند. آنها تلاش برای ملی کردن نفت توسط ملیون را توطئه ای از طرف انگلیس و شرکت نفت می دانستند!!

* علاوه بر حزب توده، جناح اکثریت مجلس شورای ملی که عمدتا طرفدار دربار و شرکت نفت انگلیس بودند، با تز ملی شدن نفت مخالف كرده، از مذاکره با شرکت حمايت مي كردند. آنها قرارداد الحاقی را به نفع ایران می دانستند.
* جمال امامی لیدر اکثریت در اواخر دی 1329 در نطق پارلمانی گفت: هم بنده و هم شما می دانید که ملی کردن نفت به این آسانی نمی شود. ما انتظارمان از دولت ها این است که هر کدام آمدند، یک قدمی جلو بروند. حالا هم عقیده من این است که کوشش بکنیم آن اتفاق آرا حاصل بشود. اگر نشد ما صحبتی نمی کنیم. یک ورقه ای آقایان امضا کرده اند، به امضای دوازده نفر (طرح ملی شدن نفت) که اکثریت با دوازده نفر است و اقلیتی هم نیست!! ولی البته این مضر است.
* هر چند با نطق جمال امامی در اواخر دی ماه 1329، طرح ملی شدن به تصویب نرسید، ولی راه برای ملی شدن هموار شده بود. با آغاز بهمن 1329 و در پی رد قرارداد الحاقی در کمیسیون نفت که شکست سیاسی دیگری را نصیب دربار، دولت رزم آرا و شرکت نفت انگلیس کرد، فضای عمومی در التهاب ملی شدن نفت قرار گرفت. به همین جهت نمایندگان جبهه ملی با شور بیشتری به تلاش سیاسی و روشنگری ادامه دادند، تا این هدف ملی را به سرانجام برسانند.