آخرین گام ها/ بخش سوم

زمستان 1329 اگر چه یکی از سردترین زمستان های تاریخ معاصر بود، اما با ملی شدن نفت، گرمای خاصي به ایرانیان بخشید. سلسه مطالب حاضر كه سومين بخش آن اينك از نظرتان مي گذرد، به مرور رویدادهای آن مقطع حساس در تاريخ كشورمان كه به ملی شدن نفت در 29 اسفند منتهی شد، مي پردازد.

پيروزي هاي سياسي براي نهضت ملي شدن

سیدهاشم هوشی سادات

* طرح اولیه ملی شدن نفت که در اواخر آذر 1329 به امضای دکتر مصدق، اللهیار صالح، دکتر شایگان، حائری زاده و حسین مکی رسيد و در مجلس شورای ملی توسط دکتر مصدق خوانده شد، چنین بود :
" به نام سعادت ملت ایران و به منظور کمک به تامین صلح جهانی، امضا کنندگان زیر پیشنهاد می نماییم که صنعت نفت در مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود. یعنی عملیات اکتشافی، استخراج و بهره برداری در دست ملت ایران قرار گیرد."
نکته جالب این است که کمیسون نفت ابتدا این پیشنهاد جبهه ملی را نپذیرفت. ولی نمایندگان جبهه با تکیه بر افکار عمومی و فتاوی علما و مراجع در خصوص ضرورت ملی شدن نفت، دیگر اعضای کمیسیون را تحت تاثیر قدرت معنوی خود که ناشی از اراده ملت ایران بود، قرار دادند. رد لایحه الحاقی نیز از این مسئله ریشه می گرفت.

* به طور کلی اجماع نخبگان سیاسی در زمستان 1329 این بود که قرارداد نفتی 1933/1312 در جهت منافع ملی نیست؛ همچنین قرارداد الحاقی "ساعد- گس" که توسط عباس گلشاییان در دولت محمد ساعد مراغه ای در سال 1327 تنظیم شد، کافی برای استیفای حقوق ایران نیست. همین مورد زمینه ساز اجماع ملی براي حل موضوع نفت شد.
* در فاصله زمانی آذر تا اسفند 1329 کمتر هفته ای بود که مردم براي حمایت از ملی شدن نفت در میدان بهارستان تجمع نداشته باشند. همین حمایت ها بود که به نمایندگان جبهه ملی قدرت تلاش می داد.
* در همین دوران بود که از خانه "سدان" در تهران، اسناد محرمانه شرکت نفت و مکاتبات سری بین شرکت و دولت ایران در مورد لایحه قرارداد الحاقی کشف شد که با انعکاس این اسناد در روزنامه های ملی، جنجال گسترده ای در جامعه به وجود آمد. در نتیجه شکست سیاسی بزرگی برای مخالفین و پیروزی برجسته ای برای طرفداران نهضت ملی بود.
* دولت رزم آرا که از فاش شدن اسناد خانه سدان به شدت ناراحت بود، به توقیف جراید و دستگیری روزنامه نگاران پرداخت و همین امر موجب خشم مردم و احزاب ملی شد و اراده شان را برای استیفای حقوق شان استوارتر ساخت.