نفت ، سلاح دو لبه

سيد نعمت اله امام

نفت ، به عقيده بسياري از كارشناسان از يك سو باعث آباداني و از سوي ديگر باعت ويراني جوامع مي شود . در ايران نيز با كشف نفت در بيش از يك قرن قبل، شاهد دگرگوني در اوضاع و شرايط اقتصادي، اجتماعي ، سياسي و حتي فرهنگي بوده ايم . نفت دركشور ايران از ديرباز نقش تعيين كننده اي در مناسبات سياسي و فراز و نشيب­های آن داشته است. به عقيده نگارنده ، سلاح دو لبه نفت، هم باعث آباداني و آبادي كشورهاي توليد­كننده است و هم امكان دگرگوني كلي و يا ويراني آنها را فراهم مي كند .

سقوط حكومت قاجار، روي كار آمدن خاندان پهلوي،كودتاي 28 مرداد 1332و جنگ تحميلي، از جمله مواردي هستند كه عوامل پشت پرده آن چشم طمع به نفت ايران داشته اند و به صورت­ هاي ديگري جلوه­ گرشده ­است.
 در دوران جنگ تحميلي غربي ها به منظور به زانو درآوردن كشور از هر حربه­ اي استفاده كردند كه از آن جمله ايجاد مديريت در صادرات نفت و فروش به كمترين قيمت ممكن بود.
حسين كاظم پور اردبيلي نماينده ايران در هيات عامل اوپك در مصاحبه اي كه در روزنامه ضميمه شرق سال 1384 چاپ شده است مي گويد: «به طور كلي آن دسته از مقولاتي كه به امنيت و منافع ملي كشورها برمي­ گردد مهمترين اولويت در روابط خارجي كشورها است. از آنجائيكه كشورهاي مصرف­ كننده براي تامين انرژي خود اهميت عمده­ اي قائل اند، كشورهــاي توليـد­كننده و داراي منابــع انـرژي اولا بـراي تاميـن بازار و ثانيـا بـراي تاثيرگذاري بر سياست خارجي­ شان از معاملات مربوط به انرژي استفاده مي کنند. طبيعي است كه توان ملي بر كشور توليد­كننده­، به نقش و اندازه آن كشور در بازار جهاني نفت وابسته است.
درست در زماني كه ايران براي اداره جنگ به درآمد نفتي احتياج داشت، نفت ايران به بشكه­ اي پايين­ تر از 10 دلار فروخته مي شد . به خاطر دارم كه يك محموله نفت سنگين ايران را به مقصد شركت ملي نفت هند، بشكه­ اي 5 دلار و 95 سنت فروختيم كه خيلي برايم دردناك بود... و درحال جنگ بوديم ... تازه اين مقدار را به زحمت از زير دندان جنگنده­ هاي صدام بيرون آورديم ... .»

وي يادآور مي شود:«برآورد مالي خسارات 8 سال جنگ تحميلي به كشور، بيش از جمع كل درآمد نفت ايران از زمان اولين حفر چاه نفت تا شروع جنـگ بوده است، اين همه به خاطر به زانو درآوردن جمهوري اسلامي ايـران و در اختيارگرفتن منابع انرژي آن بود.»
نگارنده در سال 1394 مصاحبه ای با آقای مهندس احمد رهگذر معاون امور بین المللی شرکت ملی نفت( دهه 70 )  داشته ، در آن مصاحبه وي از خاطرات دوران خدمت در سازمان برنامه و بودجه در زمان جنگ تحمیلی مي گويد: «در صورتي كه نفت ما از جمله صدام در امان مي ماند ، شركت ملی نفت هند، بشکه ای 7 دلار آنهم با منّت می خرید .در اين ميان ما مجبوربوديم چند فروند نفتکش و کشتی بازرگانی را با هم،  با پوشش هوایی توسط جنگنده شکاری تا تنگه هرمز حفاظت کنیم.
وي تصريح مي كند: «به منظور جلوگیری از افزایش ناگهانی قیمت نفت و ایجاد شوک در بازارهای جهانی در ارتباط با حمله صدام به تاسیسات نفتی ایران،غربي ها با دستور به صدام ، طوری برنامه ریزی كرده بودند که روزانه حدود یک میلیون بشکه صادرات نفت از ايران صورت گيرد.
 به طور متوسط ماهیانه ، درآمد كشور دومیلیارد دلار از محل فروش نفت بود که یک میلیارد دلارآن صرف جنگ و یک میلیارد دلارهزینه جاری دولت را تامین می کرد. البته در آن زمان در تحریم نبودیم و پول فروش نفت به دستمان می رسید.»