منوچهر فرمانفرمائیان به روایت اسناد نفتی

*فرشید خدادادیان

یکی از افراد موثر در طول تاریخ فعالیت صنعت نفت و خصوصا شركت ملي پخش فرآورده های نفتی در ایران (پیش از انقلاب اسلامي ) ، منوچهر منوچهر فرمانفرمائیان بود كه پيش از فوتش در سال1382 ، خاطراتش در اين زمينه را در قالب كتاب "خون و نفت " برای علاقه مندان به یادگار گذاشت.علاوه بر خاطرات ارائه شده در ان کتاب،اسناد و مکاتبات موجود در پرونده  پرسنلی وی در صنعت نفت نیز جلوه هایی از این حضور تاثیر گذار را به ثبت رسانده است که بدون هیچگونه داوری در زمینه مثبت یا منفی بودن این اقدامات،به عنوان اسنادی تاریخی قابل توجه هستند.

منوچهر فیروز فرمانفرمائیان،فرزند سیزدهم شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما بوده و مادرش، بتول کرمانشاهی نیز از خانواده اشرافی از دیار کرمانشاه بود.مستندات پرسنلی وی در صنعت نفت او را متولد سال129۵خورشیدی به شماره شناسنامه 321۵ معرفی می کند.شناسنامه ای که تاریخ صدور آن البته 29ثور(اردیبهشت)1298 بوده است.

در پرونده پرسنلی وی اصل مدرک تحصیلی از دانشگاه بیرمنگام وجود دارد که اخذ لیسانس وی از این دانشگاه را تایید می کندBSc(Bachelor Of Science)(سند شماره1)و همچنین در این پرونده یک تصویر از مدرک دیپلمی از پاریس به تاریخ دهم ژانویهٔ193۶ نیز بنام وی وجود دارد.(سند شماره2)

سند شماره يك

سند شماره 2
 

بر اساس همین پرونده پرسنلی،تاریخ استخدام(کارمندی)وی در نفت 13/9/1338 است،اما این نخستین تجربه استخدامی او در دوایر دولتی نیست. منوچهر پیش از آن در شهر مادری اش،کرمانشاه به عنوان سر حسابدار جمع آوری غله زیر نظر وزارت دارایی مشغول به کار شده بود.در نامه ای به تاریخ نهم شهریور ماه سال1322 ناظر کل خواربار استان پنجم،با امضای"حکیمی"خطاب به وی که در متن نامه"دکتر"خطاب می شود،وی را با حفظ سمت به معاونت یک کارشناس خارجی به نام"برجیس"که ناظر جمع آوری غله کرمانشاه بوده منصوب می کند.(سند شماره3)

سند شماره 3

البته گویا این شغل و مسئولیت چندان دوام پیدا نمی کند،چون همان فرد(حکیمی)در نامه ای که تاریخ7/7/1322 را بر صدر دارد،به منوچهر فیروز(فرمانفرمائیان)ابلاغ می کند که به خدمت وی در خواربار کرمانشاه خاتمه داده شده است.(سند شماره4)


 

سند شماره 4

نامه  بعدی پرونده  فرمانفرمائیان نشان می دهد وی به فاصله  کمی پس از انفصال از اداره خواربار کرمانشاه،به عنوان کارشناس فنی نفت و با حقوق ماهیانه4۵00 ریال به استخدام وزارت دارایی در می آید(سند شماره۵)

سند شماره 5

نکته قابل توجه در این قرارداد این است که متن آن در تاریخ31/1/1323 تنظیم شده ،اما ناظر به فعالیت فرمانفرمائیان در سمت جدید از تاریخ آذرماه تا آخر اسفند1322 است. نکته دیگر قابل برداشت از این سند،این است که در مقطع مذکور بخشی از صنعت نفت در قالب اداره کلی به نام"نفت و روابط خارجی"زیرمجموعه وزارت دارایی فعالیت داشته.همان اداره کلی که امیر عباس هویدا،در سال1340 مدیر کل آن بوده و نامه ای به امضای او خطاب به فرمانفرمائیان با عنوان سمت"سرپرست سازمان پخش"در پرونده ضبط شده است.(سند شماره۶)

سند شماره 6
 

منوچهر فرمانفرمائیان در طی مدت فعالیت خود،سمت هایی همچون: بازرس عالی شرکت ملی نفت ایران از طرف وزارت دارایی،عضو هیئت مدیره پخش،سرپرست سازمان پخش و مشاور مخصوص ریاست هیئت مدیره نفت و مدیر عامل سازمان پخش را عهده دار و در چند نوبت مذاکرات سالیانه با شرکت های عضو کنسرسیوم نیز حضور داشته.در سند قابل توجهی به امضای حسن کامشاد،رئیس امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به تاریخ1346/5/26 اشاره شده که علاوه بر مهندس خسرو هدایت و دکتر رضا فلاح و مهندس فتح الله نفیسی و مهندس منوچهر فرمانفرمائیان،مقرر شده بود افراد دیگری همچون: عبدالحمید نیر نوری، پرویز مینا،منوچهر آبتین،دکتر محمد علی موحد و خود آقای حسن کامشاد نیز به لندن عزیمت و در نشست مذکور حضور داشته باشند.(سند شماره7)

سند شماره 7
 

در این نامه،اسامی افراد تاثیرگذاری از صنعت نفت قید شده که هرکدام در تاریخ این صنعت تاثیری به سزا داشته و برخی همچون آقایان حسن کامشاد و دكتر محمد علي موحد،علاوه بر فعالیت نفتی در عرصه های علمی و فرهنگی نیز صاحب جایگاه و قلم و نظر بوده و هستند.

منوچهر فرمانفرمائیان همکاران صاحب نام دیگری نیز داشته که حضور برخی از ایشان در مناسب نفتی به مدد اوراق پرسنلی او برای پژوهشگران عیان می شود . از جمله می توان به نام نویسنده شهیر ایرانی، صادق چوبک اشاره كرد که در مقطع زمانی سال1347 با فرمانفرمائیان در قالب کمیته عمران خوزستان(وام شش میلیون لیره مخصوص عمران خوزستان)همکاری داشته و در دو برگ نامه مربوطه به تاریخ فوق،نام و سمت وی در تیم کاری آقای فرمانفرمائیان قید شده است.(سند شماره8 )
 

سند شماره 8 برگ يك

سند شماره 8 برگ دو

فرمانفرمائیان مدتی را نیز به عنوان رئیس هیئت مدیره شرکت نفت ايران و ايتاليا (سیریپ)مشغول به فعالیت بوده و در تاریخ9/7/13۵1در نامه ای خطاب به دکتر اقبال،رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران،انتصاب خود به عنوان سفیر دولت شاهنشاهی در ونزوئلا را اعلام و از خدمت در شرکت ملی نفت ایران استعفا می دهد.(سند شماره9)

سند شماره 9

اوراق بعدی پرونده البته گویای این است که فرمانفرمائیان،از تاریخ اول بهمن ماه سال 1355 (2535شاهنشاهی)طبق مقررات شرکت ملی نفت ایران به افتخار بازنشستگی نائل شده است.(سند شماره10)

سند شماره ده

یکی از آخرین اوراق پرونده پرسنلی منوچهر فرمانفرمائیان،بخشنامه ای به تاریخ2/11/13۵۸ به امضای وزیر(وقت)نفت جمهوري اسلامي ايران ( علي اكبر معين فر) است که قطع پرداخت بازنشستگی وی به همراه 22نفر دیگر از مدیران اسبق نفت را به عنوان، "افراد همکار با رژیم منفور پهلوی که در حمایت از منافع امپریالیسم و برباد دادن ثروتهای ملت ایران و تایید و اجرای طرح های ضد ملی لطمات زیادی به پیکر این کشور(ایران)وارد ساخته اند."ابلاغ شده.(سند شماره11)

سند شماره 11

فرمانفرمائیان،اندکی پس از وقوع انقلاب از طریق ترکیه به اروپا و از آنجا به ونزوئلا رفت و در آنجا به فعالیت های اقتصادی نفتی و غیر نفتی،همچون تاسیس کارخانه تولید چیپس سیب ‌زمینی پرداخت.

وی در سال۱۳۸۲ در شهر کاراکاس و در سن87سالگی درگذشت.پیکر او توسط فرزندان و خانواده اش به امریکا منتقل و در شهر نیویورک به خاک سپرده شد.

اوراق و اسناد پرونده پرسنلی منوچهر فرمانفرمائیان که به برخی از آنها طی این یادداشت پژوهشی اشاره شد(بدون هیچگونه داوری در مورد عملکردش)،واجد فرازهایی از 33سال از دوران بلند فعالیت صنعت نفت در ایران و جهان است که وی مستقیم و غیر مستقیم در آن حضور و تاثیر داشته و از این منظر،ثبت و ضبط این مستندات در آرشیو اسنادی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت برای کارهای پژوهشی دانشجویان علاقه مند و محققان تاریخ نفت فرصتی مغتنم است.

*رئیس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مدیریت موزه ها و مرکز اسناد صنعت نفت