مجلس شانزدهم و ملی شدن صنعت نفت

                                                                                                    یونس صادقـــــی
كارشناس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مديريت موزه ها و مركز اسناد صنعت نفت

مجلس شانزدهم شورای ملی درتاریخ 28 بهمن ماه سال 1328هجري شمسي بدون حضورنمایندگان تهران توسط شاه که تازه ازآمریکا برگشته بود، افتتاح شد. انتخابات تهران به وسیله انجمن نظارت برانتخابات باطل و انتخابات جدید برگزارشد، روز28 اسفند سال 1328 دولت ساعد کناره گیری کرد و علی منصورکه ازنخست وزیران دورۀ رضا شاه بود، به نخست وزیری رسید. دورۀ نخست وزیری علی منصورهم کوتاه بود و سپس وزارت به سپهبد حاج علی رزم آرا رسید، دورۀ زمامداری حاج علی رزم آرا، دوره هم آوردی نمایندگان مجلس شانزدهم با دولت بود. کمیسیون  نفت یکی از فعال ترین کمیسیون های مجلس شانزدهم بود که ریاست آنرا دکترمحمدمصدق برعهده گرفت. مصدق دراولین جلسه کمیسیون نفت، ازدولت خواست که پرونده نفت را دراختیارکمیسیون نفت مجلس قراردهد. اعضاء کمیسیون نفت 18 نفربودند که 5 تن از آنان عضو جبهه ملی بودند. آقایان الهیارصالح، حائری نژاد، حسین مکی، دکترمحمدمصدق و دکترعلی شایگان، این 5 نفرتوانستند پیشنهادی به شرح زیربه جهت ملی شدن صنعت نفت را درصحن علنی مطرح کنند.

 "بنام سعادت ملت ایران و به منظورکمک به تأمین صلح جهانی، امضاء کنندگان زیرپیشنهاد می نمائیم که صنعت نفت درمناطق کشوربدون استثناء ملی اعلام شود، یعنی عملیات اکتشافی، استخراج و بهره برداری دردست ملت  ایران قرارگیرد."

برگ زرين ملي شدن صنعت نفت در تاريخ معاصر ايران

«به نام سعادت ملت ایران و به منظورکمک به تامین صلح جهانی، امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد می نماییم که صنعت نفت ایران در تمام مناطق کشور بدون استثناء ملی اعلام شود.» نفت در ایران با تصویب این جملات ملی شد ، یعنی اینکه از این به بعد  صنعت نفت در اختیار دولت قرار گرفت و نقش دول بیگانه در استخراج و بهره وری نفت ایران کم رنگ شد. این روند ملی شدن صنعت نفت ایران و پیروزی ملت  ایران، جزء برگ های زرین تاریخ معاصر است . در این پیروزی عوامل متعددی به ايفاي نقش پرداختند  و منجر به این پیروزی شدند. در این بین مجلس شانزدهم شورای ملی نقشی تعیین کننده در مسیر دستیابی ایران به ملی شدن صنعت نفت را طی کرد. زیرا در این دوره مجلس، کمیسیونی موسوم به کمیسیون نفت تشکیل، و کلیه مذاکراتی که منجر به ملی شدن صنعت نفت شد از طریق این کمیسیون پیگیری شد. رهبری این کمیسیون برعهده دکتر محمد مصدق بود. فردی که با پشتوانه جبهه ملی در مقابل رزم آراء و طرفدارانش ایستاد و توانست روند ملی شدن صنعت نفت را به پیش ببرد. جبهه ملی به عنوان هسته اصلی مقاومت دربرابر سیاست انگلستان در مجلس عمل کردند.
 

روزنامه یومیه: مشروح مذاکرات مجلس راجع به تصویب کمیسیون نفت

مجلس شانزدهم و بازگشت مصدق به صحنه سياست

دوره شانزدهم مجلس شورای ملی و دوره اول مجلس سنا در روز 20 بهمن سال 1328 توسط شاه افتتاح شد[1]. این مجلس در شرایطی گشایش یافت که موجی از اتهامات جدی مبنی بر تقلب در امر انتخابات و درخواست های مصرانه برای تجدید انتخابات در تمام حوزه ها وجود داشت.[2] شائبه تقلب، موجب واکنش شدید مطبوعات از جمله روزنامه باختر[3] امروز شده بود. در این انتخابات به گونه ای برنامه ریزی شده بود که دولت مخالفین خود را کنار بگذارد اما این امر به صورت کامل محقق نشد چرا که در روز دهم فروردین تعداد پرشماری از مردم تهران در برابر وزارت کشور نسبت به صندوق های انتخابات لواسانات اعتراض کردند و بین طرفداران و مخالفین ابطال صندوق های لواسانات درگیری به وجود آمد که سرانجام انجمن نظارت، ابطال آراء صندوق ها را اعلام و گروه دکتر مصدق که آراء بیشتری از اهالی تهران داشتند در انتخابات پیشی گرفتند.[4] دکتر مصدق پس از اینکه مبارزاتش علیه تقلب در آرای انتخابات مجلس پانزدهم با شکست مواجه شد، با عصبانیت از سیاست کناره گیری کرده بود[5]. اما در انتخابات شانزدهم شورای ملی دوباره به صحنه سیاست بازگشت.در22 مهر 1328دکتر مصدق شکوائیه ای در مورد دوره شانزدهم تنظیم و توسط هژیر به اطلاع شاه رساند.[6] پس از ابطال انتخابات اولیه و انتخابات مجدد، وکلای تهران که به وکالت برگزیده شده و وارد مجلس شدند  عبارت بودند از: دکتر محمد مصدق، دکتر بقایی، حسین مکی، حائری زاده، دکترشایگان، عبدالقدیر آزاد و آیت الله کاشانی و نفرات بعدی جمال امامی، سید محمد صادق طباطبایی، جواد مسعودی و میر سید علی بهبهانی بودند.[7] در28 ابان 1328 دکتر مصدق به رهبری جبهه ملی برگزیده شد.[8] سپس ساعد در روز نهم اسفند 1328 دولت جدید خود را به مجلس معرفی کرد ولی مورد حمله تعدادی از نمایندگان جبهه ملی قرار گرفت. چرا که آنان مسئله ملی شدن نفت را به عنوان شعار اصلی حزب خود قرار داده بودند.[9] ساعد که از این اوضاع به ستوه آمده بود و از پرداختن به مسئله نفت هم خسته شده بود در روز 27 اسفند استعفا داد و علی منصور مامور تشکیل کابینه جدید شد و روز چهارم فروردین 1329 وزیران خود به شاه معرفی کرد.[10]

ادامه دارد ...

منابع :

[1] -  زعیم، کوروش، از پیدایش تا کودتای28مرداد، (تهران، انتشارات ایران مهر، 1377، چاپ اول)، ص 77

[2] -  ذبیح، سپهر، ایران در دوران مصدق، محمد رفیعی مهر آبادی، (تهران، موسسه مطبوعاتی عطایی، 1363، چاپ اول)، ص 49

[3] -  روزنامه باختر امروز، شماره 156، 16 بهمن 1328، ص 1و4

[4] -  سفری، محمد علی، قلم و سیاست: از استعفای رضا شاه تا سقوط مصدق، (تهران، نشر نارمک، 1371، چاپ اول)، ص 308

[5] -  گازیوروسکی، مارک جی، برن، مالکوم، مصدق و کودتا، علی مرشدی زاد، (تهران، قصیده سرا،1384، چاپ اول)، ص 24

[6] -  ساتن، الول، نفت ایران، مترجم: رضا طوسی(تهران، انتشارات صابرین، 1371، چاپ اول)، ص 226

[7] -  سفری، پیشین، ص 310

[8] - عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی( تهران، نشر گفتار، چاپ اول)ص 306

[9] -  سیری در ملی شدن صنعت نفت: خاطرات شمس قنات آبادی،(تهران، به کوشش مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1377، چاپ اول)، ص 226

[10] -  عامری، هوشنگ، از رضا شاه تا محمد رضا پهلوی: خاطرات میرزا جواد خان عامری، (تهران، شرکت مطالعات و نشر کتاب پارسه، 1388، چاپ اول)، ص 341