هفتاد سال با نفت ملی / قسمت اول

سیدامیر مکی - پیدایش نفت و تاسیس شرکت نفت انگلیس و ایران خود داستانی است بس بزرگ که اتفاقات گوناگونی را در پی داشت، چنانچه برای بسیاری از مردم ایران عجیب و حکایتی حل‌ناشدنی باقی ماند! اما شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که مرد سال 1951 مجله آمریکائی تایم، مبدع نظم نوین و حرکت خاص ضداستعماری شود و او کسی نبود جز سیاستمداری پیر بنام دکتر محمد مصدق.

دکتر مصدق نماینده اول تهران در چهاردهمین دوره مجلس شورای ملی، طرحی با دوفوریت تهیه و پیشنهاد کرد که در همان جلسه یعنی روز یازدهم آذر 1323 به شرح ذیل به تصویب رسید:

ماده اول: هیچ نخست‌وزیر و وزیر و اشخاصی که کفالت از مقام آنها و یا معاونت می‌کنند، نمی‌تواند راجع به امتیاز نفت با هیچ‌یک از نمایندگان رسمی و غیررسمی دول مجاور و غیرمجاور و یا نمایندگان شرکت‌های نفت و هرکس غیر از اینها مذاکراتی که صورت رسمی و اثر قانونی دارد، بکنند و یا اینکه قراردادی امضاء نمایند.

ماده دوم: نخست‌وزیر و وزیران می‌توانند برای فروش نفت و طرزی که دولت ایران معادن نفت خود را استخراج و اداره می‌کند مذاکره نمایند و از جریان مذاکرات باید مجلس شورای ملی را مستحضر نمایند.

ماده سوم: متخلفین از ماده اول به حبس مجرد، از سه تا هشت سال و انفصال دائم از خدمات دولتی محکوم خواهند شد.

در جلسه دوازدهم آذر 1323 آقای رحیمیان طرحی به شرح ذیل پیشنهاد به مجلس نمود:

مقام محترم مجلس شورای ملی

نظر به اینکه حفظ منافع عالیه و حقوق ملت ایران از فرایض و تکالیف اولیه نمایندگان محترم است و حفظ منافع و ملت و کشور در این است که کلیه روابط اقتصادی و مناسبات ایران با همسایگانش برپایه آزادی اراده و استقلال فکر جامع باشد و نظر به اینکه مجلس شورای ملی بر روی همین اصل دیروز لایحه جناب آقای دکتر مصدق را در باب امتیاز نفت و ممنوع شدن دولتهای ما در اخذ تصمیم نسبت به آن با قید دوفوریت تصویب نموده و با تصویب مواد سه گانه آن ثابت نموده است که ، مجلس ایران معتقد است هرگونه امتیازی که از کشور ایران در اوضاع و احوال غیر عادی گرفته شود بی اعتبار است و چون خاطر نمایندگان و عموم افراد ایرانی هم آگاه است که واگذاری امتیاز نفت جنوب به شرکت دارسی نیز در دوره استبداد و بر خلاف مصلحت و رضایت ملت ایران صورت گرفته و کلیه شرایط آن به زیان کشور بوده و متاسفانه تمدید و تجدید امتیاز مزبور نیز در زمان دیکتاتوری در موقعی به ملت ایران تحمیل شده است که برای مجلس و ملت ایران هیچگونه آزادی فکر و زبان و قلم حاصل نبوده و بالنتیجه تجدید و تمدید آن نیز بطور یقین نامشروع و به ضرر ایران صورت گرفته و در این معامله اجباری و غیرقانونی، ملت ایران به شرحی که جناب آقای دکتر مصدق در نطقهای خودشان در مجلس تصریح نموده اند ، میلیاردها تومان متضرر گردیده است، نظر به عملیات معروضه و نظر به اهمیت موضوع و لزوم حفظ منافع ملی، ماده واحده زیر را به قید دو فوریت پیشنهاد می‌کنیم:

ماده واحده : مجلس شورای ملی ایران امتیاز نفت جنوب را که در دوره استبداد به شرکت دارسی واگذار شده و در موقع دیکتاتوری آنرا نیز تمدید و تجدید نموده اند به موجب این قانون الغاء مینماید.

و اما دکتر مصدق طرح و دکترین خود را در خصوص سیاست موازنه منفی که به حق جزء شاهکارهای ایشان در طول عهده داری  نمایندگی آن مرحوم میباشد را این چنین بیان و اعلام داشت که :

 چون نفت جنوب را در اختیار انگلیسی ها گذاشته ایم مسلما در صورت واگذاری نفت شمال به شوروی ها همانند این است که ، مقطوع الیدی برای حفظ موازنه ، بهتر است تا مقطوع الیدین بشود؟

این نگاه و گفته ایشان در مجلس غوغای خاص و ویژه‌ای از طرف مخالفان واگذاری امتیازات به انگلیس را آشکار ساخت و آنچنان ایشان را تهییج نمود که خود باعث پدیداری ساختار و  بستری بر مبارزات نهفته و بنیادین نهضت ملی شدن صنعت نفت گردید که در واقع پایه ریزی مناسبی را برای اقدامات بعدی در دوره پانزدهم و شانزدهم  مجلس شورای ملی ایجاد و در نهایت زمینه ای مستحکم در جهت ملی شدن صنعت نفت کشور را به منصه ظهور رسانید.

حال نیم نگاهی هم به اهمیت نفت ایران در دوره جنگ جهانی دوم خالی از لطف نمیباشد که ، بنا به موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیک ایران و فراوانی و ارزانی نفت آن ، که مسلما یکی از مهمترین عوامل تجاوز نیروهای نظامی بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم گردید، که به دنبال اشغال برمه و اندونزی به دست ژاپنی‌ها به دلیل وجود منابع تامین نفت، متفقین را بر آن داشت تا نفت ایران و پالایشگاه بزرگ آبادان را که تنها منبع تامین احتیاجات آنها در منطقه آسیای شرقی بود به خود معطوف داشته تا بتوانند حداکثر بهره‌برداری را با اشغال و محاصره کامل ایران به دست گرفته و مطامع جنگی خود را حاصل نمایند.

که مسلما بنا به اعتراف رهبران متفقین، نفت ایران پیروزی جنگ را رقم زد.