خانواده "سادات قیری" چه کسانی بودند؟

خانواده "سادات قیری" از طوایف خوزستان بودند که در شوشتر می ­زیستند و نسب خود را به حضرت امام موسی کاظم (ع) می ­رساندند. شغل اصلی آنها تجارت بود و در­گذر زمان به هنگام عبور از نواحی جنوب، در دره "خِرسان" محلی که نزدیک مسجد سلیمان است، به چشمه ه­ای جوشانی برخوردند که مایعی مخلوط از آب و ماده­ای سیاهرنگ از آن بیرون می تراوید.

آنان بتدریج و پس از کسب پاره ای اطلاعات به اهمیت این ماده پی می برند و متوجه می شوند که این همان قیری است که در زمان ساسانیان از آن برای قیراندود کردن، همچنین در جنگ افزار و... استفاده می شد. از اینجا است که تصمیم می گیرند بهره ­برداری از آن را آغاز کنند.

آنها با استفاده از ابزاری ساده شروع به استخراج نفت می­ کنند و با استفاده از دیگی به ارتفاع چهار و قطر دو متر­­، نفت را چند روز متوالی گرم می­ کنند تا حدی که مواد اضافه آن تبخیر شود و قیر مذاب باقی بماند و سپس با تخلیه این مواد در آب، قیر لایه لایه شده را برای فروش انتقال می دهند.

چنانچه از اسناد خانوادگی سادات بر می­آید در حدود سال های ­6 ـ 1285 اولین بار دمورگان (باستان شناس فرانسوی) از قضیه قیر درّه خرسان مطلع می­ شود و سپس انگلیسی­ ها با حمایت دولت وقت ایران موفق می­ شوند سادات قیری را راضی به انعقاد قرارداد با کمپانی دارسی ­­­نماید. اسناد موجود حاکی از این است که جمعی از سادات شوشتری توسط نماینده شان احتشام السلطنه شکایتی به مجلس شورای ملی ارسال می کنند مبنی بر اینکه خوانین بختیاری املاک آنها را بدون اجازه به کمپانی نفت انگلیس اجاره داده اند .(کتابخانه مجلس شورای اسلامی ، سند شماره 460974)

خانواده سادات علی رغم میل باطنی با این قرارداد موافقت می­نمایند و مقرر می­شود در درّه خرسان چاه نفت حفر نمایند و کمپانی­ دارسی سالانه 1000 من نفت و 900 قران احمدشاهی (نقره­) به سادات قیری بپردازند. اما خانواده قیری که از این معامله خشنود نبودند دست به اعتراض می­ زنند و آن منطقه را سرزمین اجدادی خود می­ خوانند و این بار نیز با مداخله دولت مقرر می­ شود که چاه نفت را به انگلیسی­ ها اجاره بدهند و در نهایت این امر موجب انعقاد قرارداد قیری – دارسی می­ شود.

این قرارداد که دارای هشت شرط هست در اکتبر 1907 به امضاء طرفین می رسد و چنانچه در تصویر این سند قابل مشاهده است، اجاره دهندگان سید لطف اله ولد مرحوم سید کریم قیری و آقا سید آقایی ولد مرحوم سید محمد قیری وکالتا از طرف سادات قیری هستند و موجر ویلیام دارسی است و وکیل وی جی.پی.رینلدسن که قرارداد را امضاء کرده اند.

موزه ها و اسناد صنعت نفت ایران

مریم اسماعیلی

منابع:

مصطفی فاتح؛ 1358، پنجاه سال نفت ایران، انتشاات پیام

بنجامین شوادران؛ 1354، خاورمیانه نفت و قدرت های بزرگ، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران، شرکت سهامی کتاب های جیبی.

غلامرضا نجاتی، (1386) جنبش ملی شدن نفت، مجله اقتصادی و انرژی  شماره 93، ماهنامه نفت پارس

اسناد وزارت امور خارجه ایران

سایت خانواده سادات قیری

اسناد مجلس شورای اسلامی- 460974