معرفی نشریات تاریخی در مجموعه آرشیو مرکز اسناد صنعت نفت
سه شنبه سی ام دي ماه 1399
یونس صادقی
کارشناس واحد پژوهش و تاریخ شفاهی مرکز اسناد
در مرکز اسناد صنعت نفت و بخش کتابخانه و آرشیو نشریات، علاوه بر انبوهی از کتب و نشریات تاریخی و صنعتی حوزه نفت، چند نشریه ارزشمند تاریخی نیز دیده می‌شود که قدمت برخی از آنها به دوره پهلوی اول باز می‌گردد. نشریاتی همچون «مجله رسمی وزارت عدلیه»، «نامه راه»، «مجله اطاق تجارت»، «نامه شهربانی» و «یادگار» زینت بخش این مجموعه هستند که بر غنای این کتابخانه افزوده اند. این نشریات به طور تخصصی، در بردارنده اطلاعات پیرامون صنعت نفت نیستند؛ اما از جنبه فهم تاریخ معاصر در حوزه‌های عدلیه، شهربانی، راه آهن و ادبیات بسیار اهمیت دارند. در این بین تنها نشریه «مجله اطاق صنایع و معادن ایران» است که اطلاعاتی درباره صنعت پتروشیمی کشور ارائه می‌کند. در این مجال کوتاه، ضمن معرفی و محتوای نشریات ذکر شده، به توضیح مقاله مندرج در نشریه « مجله اطاق صنایع و معادن ایران » نیز می‌پردازیم:
یکی از ارزشمندترین نشریات در گنجینه کتابخانه و آرشیو نشریات مرکز اسناد صنعت نفت، «مجله رسمی وزارت عدلیه» متعلق به سال 1307 شمسی است که هم به لحاظ قدمت و هم از لحاظ محتوا، دارای ارزش تاریخی است. مجلد سال اول این نشریه، از شماره 101 در بهمن سال 1307 است تا شماره 152 آن. مجلد بعدی این نشریه، مربوط به سال دوم انتشار آن می‌شود که از شماره 417 در تاریخ 4 اردیبهشت 1309 تا شماره 438 آن را دربر می‌گیرد. موضوعات مطرح شده در این نشریه، حاوی محاکمه افراد، اعلان‌ها، نظامنامه‌ها، ثبت اسناد و املاک مملکتی و ثبت عمومی املاک شخصی است. نشریه «مجله رسمی وزارت عدلیه»، اطلاعات مهمی درباره تاریخ اجتماعی مردم در زمینه دعاوی و شکایات خصوصی و عمومی ارائه می‌کند. همچنین به دلیل تعدد ذکر اسامی افراد و رجال، منبعی غنی درباره تاریخ خاندانی کشور محسوب می‌شود. از این رو، می‌توان گفت که وجود این دو مجلد در کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت، بر بار تاریخی این مجموعه افزوده و راهگشای پژوهشگران حوزه تاریخ معاصر است.
نامه شهربانی که شماره‌های 1 و 2 آن مربوط به سال هفتم، یعنی دی و بهمن 1320، در این کتابخانه نگهداری می‌شود، نشریه ای تخصصی در حوزه پلیس و شهربانی است که اطلاعات مفصلی پیرامون کارمندان پلیس، زندانیان، قتل و جنایت و حوادث پلیسی ارائه می‌کند.
نامه راه، یکی دیگر از نشریات ارزشمندی است که در این مجموعه نگهداری می‌شود. این نشریه، متعلق به انتشارات وزارت راه است و از شماره دوم (تیر و مرداد) تا شماره دهم (اسفند سال 1319شمسی) را در بردارد. موضوعات بسیار مهمی که در این نشریه آمده، حاوی اطلاعاتی با ارزش از ساخت و توسعه راه آهن درکشور است؛ از پل ورسک در شمال کشور گرفته تا تشریح مجموعه نفیسی از آثار تاریخی واقع در مسیر خط آهن جنوب که برای فهم حوزه حمل نقل، از اهمیت زیادی برخوردار است.
مجله اطاق تجارت: شماره‌های 82 و 83 این نشریه، متعلق به سال 1313 در گنجینه کتابخانه و آرشیو نشریات مرکز اسناد صنعت نفت نگهداری می‌شود که حاوی اطلاعاتی پیرامون تجارت ایران در سطح بین الملل، خلاصه واردات و صادرات ایران در سال‌های 1311 و 1312 شمسی، قانون توحید اوزان و مقیاس‌ها، اسامی تجار تهران که در اتاق تجاری شهرهای مختلف کشور بودند و شرکت‌های تجاری در تهران است.
مجله یادگار به مدیر مسؤولی استاد عباس اقبال، در زمره مهم‌ترین نشریات ادبی، تاریخی و علمی کشور محسوب می‌شود. مجلد سال پنجم این نشریه که شماره‌های اول تا دهم آن را در بر می‌گیرد، زینت بخش کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت است. «مجله یادگار»، گرچه به موضوعات صنعتی نپرداخته؛ اما به لحاظ فهم تاریخ معاصر، در زمره مهم ترین منابع این دوره به شمار می‌رود.
مجله اطاق صنایع و معادن ایران: در بین نشریات ارزشمند تاریخی که بر شمردیم، دو شماره از مجله « اطاق صنایع و معادن ایران» (شماره اول تیر سال 1342 و شماره هفتم مرداد سال 1343) در کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت نگهداری می‌شود که حاوی مطالبی با موضوع حوزه صنعت نفت است. در شماره سال 1342 مقاله‌ای با عنوان« صنایع پتروشیمی و اهمیت آن برای کشور» به قلم مهندس رضا رزم آرا به چشم می‌خورد. این مقاله با تعریف پتروشیمی، یعنی « پتروشیمی، موادی است که بر اثر ترکیب یا تغییر فرمول مواد نفتی و گازهای نفتی به وجود می‌آید»، آغازمی شود. صنعت پتروشیمی از سال 1920 میلادی به وجود آمده و به دلیل ارزانی مواد نفتی، به سرعت پیشرفت کرده است، به طوری که نویسنده مقاله معتقد است: «در سال 1950 میلادی حدود 70 درصد از مواد شیمیایی هیدروکربن زنجیری و 33 درصد از مواد حلقوی اصلی در آمریکا، از طریق صنعت پتروشیمی تهیه شده‌اند و ارزش این فراورده‌های پتروشیمی، نزدیک به 60 درصد تمام مواد شیمیایی تولید شده بوده است.»
مهندس رضا رزم آرا در ادامه پیش‌بینی کرده است که در سال 1975 میلادی (سال 1354 شمسی) این مصرف، حدود 5 تا 7 برابر بیش از سال 1950 میلادی بوده و دست کم 2 درصد از مواد نفتی تولید شده در ترکیب و 5 درصد آن، صرف سوختن در صنایع پتروشیمی شود. در ادامه، مؤلف به سراغ توسعه صنعت پتروشیمی در آمریکا و اروپا رفته و با ارائه ارقام، تولیدات کشورهای مختلف اروپایی را با یکدیگر مقایسه کرده است. این نویسنده با اشاره به مطالعه آمار گمرکی سال‌های 1336 تا 1340 شمسی، اشاره کرده که مصرف محصولات پتروشیمی در ایران، به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به عنوان مثال در مناطق نفت خیز جنوب، روزانه بیش از 600 میلیون پای مکعب گاز نفت تولید می‌شود. با توجه به منابع عظیم نفتی و گازی که در دیگر مناطق کشور، مثل ناحیه سراجه و قم کشف شده بود، توصیه کرده که زمامداران عصر (پهلوی) واقعیت و اهمیت صنعت پتروشیمی را دریابند و مقامات دولتی در پی ایجاد یک صنعت عظیم پتروشیمی باشند.
