شبكه آبرساني درخزینه به میدان نفتون؛ نخستين شبكه آبرساني ايران

شبكه آبرساني "درخزينه به ميدان نفتون" در سال هاي اوليه كشف نفت، پايه گذاري شد و از سال 1299 تا دو دهه بعد آب منطقه را تامين مي كرد؛ اين در حالي است كه طرح شبکه های لوله کشی آب شرب شهرهای ایران، از سال ۱۳۰۱ در دستور كار قرار گرفت و ابتدا بخشی از شهرهای آبادان، مشهد و بیرجند و سپس تهران از شبكه لوله كشي آب برخوردار شدند.

در سال های اولیه فعالیت های نفتی در میدان نفتون (مسجدسلیمان) و اسکان نیروهای ایرانی و خارجی، نیاز به آبی سالم و مطمئن براي این نیروها و مردم محلی، همچنین مصارف صنعتی مانند ماشین های بخار و غیره شدیدا احساس می شد. لذا شرکت نفت انگلیس و ایران ¹( (APOCبر آن شد تا آب مورد نیاز را به وسیله خط لوله ای از رودخانه کارون تامین نماید.

در آن زمان به سبب اوج فعالیت ها در منطقه درخزینه و احداث خط آهن جهت حمل کالا و تجهیزات نفتی، شرکت نفت تلمبه خانه ها و تاسیسات آبرسانی بسیار مجهزی را در منطقه درخزینه و سایر مناطق، جهت انتقال آب به میدان نفتون تاسیس كرد.

زماني که شرکت اقدام به احداث این تاسیسات کرد، حدود 10 هزار کارمند ایرانی و 500 کارمند اروپایی در منطقه مشغول به کار بودند، که متناسب با آنها تسهیلات رفاهی با کلیه امکانات کامل از قبیل تعداد550 منزل مسکونی با درجات مختلف، باشگاه ها، سینما ها و بیش از 30 زمین تنیس و گلف، استخر و ... وجود داشت.

علت انتخاب محل و احداث چنین تاسیسات عظیمی در منطقه درخزینه، یکی نزدیکی آن به رودخانه گَرگَر²، شاخه ای از رودخانه کارون در نزدیکی شوشتر بود كه تردد کشتی های بخار و نقل و انتقال کالا و تجهیزات نفتی از آنجا صورت مي گرفت، همچنین وجود ایستگاه راه آهن درخزینه به مسجدسلیمان و دیگري سهل و آسان بودن انتقال تجهیزات مورد نیاز، که این منطقه را به یکی از بزرگترین بندر گاه های مهم بازرگانی در آن زمان تبدیل کرده بود.

تاسیسات مجهز آبرسانی احداث شده در منطقه درخزینه مشتمل بود بر تلمبه های 25 اسب بخار شناور جهت برداشت و انتقال آب از رودخانه، دو عدد مخازن 5/2 میلیون گالنی براي ذخیره نمودن آب، یک دستگاه تلمبه 10 اسب بخار جهت آبرسانی به منطقه درخزینه و تلمبه های 45 اسب بخار براي انتقال آب توسط خط لوله فلزی.

از این رودخانه روزانه 450 هزار گالن آب برداشت می شد و علاوه بر منطقه درخزینه سایر مناطقی که در مسیر خط لوله تا میدان نفتون (مسجدسلیمان) قرار داشتند از این آب بهره مند می شدند. این مناطق به ترتیب عبارت بودند از: آب گنجی، تل خیاط، بتوند (ایستگاه مایل 16) ،پاگچ امام رضا، تمبی، تلمبه خانه شماره هشت و در نهایت تلمبه خانه شماره یک در مسجدسلیمان.

در مسیر خط لوله در برخی نقاط مانند منطقه تل خیاط و پاگچ امام رضا به جهت داشتن اختلاف ارتفاع زیاد، تلمبه خانه هاي تقویت فشار احداث شده بود. آب با فشار تولید شده از درخزینه به نقطه بعدی یعنی منطقه آبگنجی انتقال پیدا می کرد. این نقطه ارتفاع چندانی نسبت به مبداء نداشت و آب براحتی پس از پیمودن فاصله 12 کیلومتر به این نقطه وارد می شد و مخازن موجود در این محل از این آب ذخیره سازی می گردید.

نقطه بعدي تل خياط بود كه آب پس از طی مسیر 28/5 کیلومتری به منطقه آنجا می رسید. همان طور که قبلا اشاره شد ارتفاع زياد اين منطقه، در حدود 393 متر، سبب مي شد كه آب افت فشار پیدا كند. در اينجا براي اين كه آب بتواند ادامه مسير داده و به ارتفاعات بعدی به نام پاگچ امام رضا در فاصله 14 كيلومتري و با ارتفاع حدودا 410 متري برسد، تلمبه خانه پر قدرتی جهت تقویت فشار احداث شده بود.

این تلمبه خانه دارای دو دستگاه پمپ 350 اسب بخار جهت تقویت فشار آب، یک دستگاه پمپ 45 اسب جهت ذخیره سازی آب در دو عدد مخزن 12 هزار گالنی و یک دستگاه پمپ 10 اسب بخار جهت آبرسانی به منطقه تل خیاط بود. در این منطقه تعداد زیادی پرسنل کارمند و کارگر همراه با منازل مسکونی مربوط به تاسیسات آبرسانی و تاسیسات تلمبه خانه تقویت فشار نفت حضور داشتند.

در مسیر بعدی به طرف پاگچ امام رضا، خط لوله دو شاخه شده و یک انشعاب هم به منطقه بتوند یعنی محلی که ایستگاه 16 مایل قطار درخزینه به مسجدسلیمان در آنجا قرار داشت، منتقل می شد. در این ایستگاه تعداد دو عدد مخزن به ظرفیت 12 هزار گالن آبگیری می گردید، که آب این مخازن جهت مصارف پرسنل راه آهن، منازل مسکونی و همچنین آب مصرفی لوکوموتیو ها بود.

در ادامه مسیر اصلی بعد از پاگچ امام رضا به منطقه تمبی که ارتفاع کمتری حدود 186 متر داشت و در فاصله 2/3 کیلومتري بود می رسید و پس از عبور از تلمبه خانه شماره هشت و پیمودن فاصله 8/4 کیلومتری به نقطه بعدی و انتهایی که تلمبه خانه شماره یک مسجد سلیمان بود و حدود 225 متر ارتفاع داشت، منتقل می شد.

در این تلمبه خانه تعداد دو دستگاه تلمبه پر قدرت با ظرفیت خروجی 100 گالن در دقیقه و ارتفاع 240 متر آب را به سایر نقاط مورد نیاز در میدان نفتون پمپاژ می كرد.

تاسیسات و تجهیزات آبرسانی یاد شده فوق بسیار مجهز بودند و سال های زیادی در محدوده دهه های 1920 و 1930 در این منطقه در خصوص آبرسانی خدمت شایانی به صنعت نفت و مردم منطقه کردند.

شبكه آبرسانی در خزینه به میدان نفتون (مسجدسلیمان) پس از دو دهه فعاليت مستمر و تامین آب منطقه به حالت تعطیل در آمد و تا مدت ها این تاسیسات در حالت آماده به کار (Stand by) قرار داشت و از آنها نگهداری می شد. اما سرانجام پس از تعطیلی کامل تاسيسات و فعاليت هاي درخزینه، تاسیسات اين شبكه آبرساني هم جمع آوری شد. از آن پس آب منطقه از طريق گدار لندر و از رودخانه کارون در این منطقه تامین گردید كه حدود 7 مایل (2/11 کیلومتر) کوتاهتر بود و روزانه یک میلیون گالن آب را به منطقه پمپاژ مي كرد.

تهیه و تنظیم: پرویز آریان فر

1- Anglo Persian Oil Company
2- gar gar یا  gor gor
Pressure per Square Inch- 3