کاربرد قیر در ایران باستان

آشنایی انسان با نفت به عنوان یکی از انرژی های مهم به استناد مدارک باستان شناسی به قرون بسیار قدیم بر می گردد. مهم ترین و شاید اولین استفاده ای که از نفت و گاز می شد، ایجاد آتش بود. این ماده انرژی زا بدون شک نخستین نیازهای انسان یعنی تهیه مواد غذایی، تامین نور و دفاع در برابر حیوانات درنده را تامین می کرد.

ابزار سازی، ساخت ظروف با قیر، مهرسازی و زیور آلات وغیر از دیگر کاربردهای این ماده بوده است با گذشت زمان این ماده کاربردهای مذهبی، نظامی، معماری و پزشکی یافت.

از نگاه مذهبی آتشکده ها برای حفظ آتش جاویدان از گزنده باد و باران، جز با منابع گاز و نفت قادر به تداوم نبوده اند. در بعد نظامی نیز لشکریان پارسی با قیرهای آتشین و کوزه های آتشزا که با مهمات نفت و قیر ساخته می شد، تجهیز می شدند.

استفاده از نفت در آب بندی و عایق کاری و ساخت بناهای مهم از جمله دلایل جاودانگی معماری ایرانی بوده است. در پزشکی نیز نفت و مشتقات آن مانند پارافین، موم، قیر وغیره کاربردهای فراوانی داشته است.

یکی دیگر از کاربردهای مواد نفتی ساخت مهرها ی قیری بود. تعداد قابل توجهی از مهرهای عیلامی موجود است که حاوی اطلاعات ارزشمند اجتماعی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی و فرهنگی است. به طور مثال جامی استوانه ای شکل که دسته آن به شکل یک بز کوهی است.

قیر همچنین به دلیل فساد ناپذیری و دیرپا بودن در ساخت تابوت و تزینات مجسمه سازی استفاده بسیار داشت. قیر در ساخت آلات موسقی نیز نقش مهمی را ایفا می کرد. در دوران امپراطوری هخامنشی از ملاط قیر برای استحکام بخشی و نفوذ ناپذیری سدها استفاده می شد.

در مسجد سلیمان در روزگار باستان آتشکده ای وجود داشت که به واسطه گاز دایما بدون مواد قابل احتراق می سوخت. استفاده از معادن قیر لرستان مربوط به دوران هزاره سوم و چهارم ق.م است.

قیر خوزستان که اصطلاحا به "ماماتن" معروف بوده است در دوران هخامنشیان استفاده می شد. هنرمندان شوش باستان به وسیله مخلوط کردن قیر با کالبیت در حرارت بالا ماده ای به دست می آوردند که شباهت زیادی به سنگ داشته و از آن برای ساخت اشیا ء گوناگون استفاده می شده است.

ظروف قیری موجود در موزه ایران باستان موید این است که کاربرد غیر و آثار ساخته شده با آن در مناطقی مانند ایران، بین النهرین و مصر کاربرد فراوان داشته است.

مریم اسماعیلی