مروري بر زندگي دكتر مصدق، به بهانه سالگرد ملي شدن صنعت نفت

سیدنعمت اله امام

محمد مصدق فرزند میرزاهدایت خان آشتياني، وزير دفتر و مستوفي ناصرالدين شاه بود. ميرزاهدايت ضمنا از رجال متجدد و اطرافيان ميرزا تقي خان اميركبير به شمار مي آمد. نسب مصدق همچنين از طرف مادر مصدق به خاندان قاجار مي رسيد. مادرش ملک تاج خانم نجم السلطنه، نوه عباس­ میرزا، ولیعهد فتحعلیشاه قاجار بود. مصدق در نوجواني و به دنبال مرگ پدر در سال 1271 خورشيدي، مستوفی خراسان شد، ولی چون تجربه مدیریتی و مستوفی گری نداشت، میرزاعلی اکبرخان موزه، از نزديكان پدرش، او را همراهي کرد تا به امور مستوفی گری بپردازد. از آن پس بود كه لقب «مصدق السلطنه» به به او داده شد.

محمد مصدق در سال 1286 در دوره اول مجلس شورای ملی از اصفهان نامزد و انتخاب شد، اما به دليل نداشتن حد نصاب سنی (30 سالگی) اعتبارنامه وی رد شد. اين در حالي بود كه در همان دوره عبدالحسین تیمورتاش، فرمانده قشون و داماد والی خراسان که فقط 27 سال سن داشت، یک شبه تاریخ تولدش در شناسنامه تغيير كرد و به عنوان نماینده مشهد به مجلس راه یافت!!

محمد مصدق در سال 1288 به سوئیس و فرانسه اعزام شد و در سال 1292 با درجه دکترا برگشت و والی فارس شد. با وقوع کودتای 1299، او با کودتاچیان به مخالفت برخاست و به محض اطلاع از اين كه دستور بازداشتش صادر شده است، در منطقه چهارمحال بختیاری مخفی شد. اما در زمان نخست وزیری قوام السلطنه، مصدق مجددا به کار گرفته شد. ناگفته نماند قوام السلطنه، دایی دکتر مصدق بود که وی نیز از زندان آزاد و به نخست وزیری رسید.

دکتر مصدق در دوره پنجم و ششم نماینده مجلس شورای ملی بود ولی در پي مخالفت با لایحه خلع قاجار از سلطنت و تقابل با رضاخان، از سیاست کناره گیری کرد، اما در شهریور سال 1320 با رفتن پهلوی اول، مجددا به سیاست بازگشت و در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی، نماینده مجلس در تهران شد.

دکتر مصدق لایحه ملی شدن صنعت نفت را با همفکری دوستانش، در دوره شانزدهم مجلس مطرح كرد و در سال 1330 که برحسب اتفاق به نخست وزیری رسید، پرونده خلع ید از شرکت سابق نفت را گشود. او توانست در ارتباط با شکایت شرکت سابق نفت، در سازمان ملل و دادگاه لاهه موضوع را به نفع ایران تمام کند.

دکتر مصدق دوبار نخست وزیر شد. بار اول اردیبهشت ماه 1330 تا تیرماه 1331 و مجددا از 31 تیرماه 1331 تا 28 مردادماه 1332 که با كودتاي عليه دولت وي، برای همیشه از صحنه سیاست خارج گردید. دکتر مصدق در 14 اسفندماه 1345 خورشيدي در سن 84 سالگي چشم از جهان فروبست، در حالي كه دوران زندگی او مقارن با سلطنت 6 پادشاه، يعني ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه، احمدشاه و پهلوی هاي اول و دوم بود.