ماجرای طلای سیاه ایران (16)

چهارشنبه بیست و سوم بهمن ماه 1398 ماجرای طلای سیاه ایران (16)

سیدهاشم هوشی‌سادات

تحرک دیپلماتیک قوام با برگ‌نفت

با توجه به اهمیت مسایل آذربایجان و کردستان برای ایران، مجلس شورای ملی به نخست‌وزیری احمد ‌قوام (قوام‌السلطنه) که از رجال سیاسی معتبر ایران بود، ابراز تمایل کرد و وی به‌جای ابراهیم‌حکیمی منصوب شد. حکیمی عملا نشان داد که در آن شرایط پییچیده قادر به ایفای نقش جدی نیست و باید بازیگر قوی‌تری به صحنه می‌آمد.

همزمان با روی کار آمدن قوام، سیدحسن تقی‌زاده رئیس هیئت نمایندگی ایران در شورای امنیت نطق مفصلی در شورا ایرادكرد و طی آن از مشکلاتی که دولت و ملت ایران، به واسطه وجود نیروهای بیگانه با آن مواجه شده‌اند، سخن‌راند و از تصمیم دولت شوروی درخصوص عدم تخلیه کامل خاک ایران و حمایت آشکار و پنهان از تجزیه طلبان گله کرد. درهمین جلسه یشینسکی رئیس هیئت نمایندگی شوروی به وی پاسخ داد و در نهایت شورای امنیت سازمان ملل توصیه کرد که تهران و مسکو مستقیما با یکدیگر برای حل اختلاف مذاکره کنند.

در پی این تحولات، قوام‌السلطنه با انجام یک سری اصلاحات داخلی همچون اعلام آزادی اجتماعات، احزاب و مطبوعات و لغو برخی از مقررات حکومت نظامی مورخ شهریور 1320، جهت مذاکره با استالین پیرامون مشکلات موجود و لزوم تخلیه کامل قوای روس از ایران عازم مسکو شد. برگ برنده قوام در این سفر مسئله «نفت شمال» بود. مسئله‌ای که روس ها نسبت به آن بسیار حساس، و از بی نتیجه بودن سفر کافتارادزه در شهریور 1323 نگران بودند. قوام در مذاکرات مسکو در مورد «نفت شمال» زیرکانه مانور داد و ادامه مذاکره پیرامون آن را درصورت تصویب مجلس شورای ملی بلامانع دانست.

مسکو از خلال مذاکرات با قوام، یک بار دیگر بوی نفت شمال را احساس کرد و مصمم به تداوم مذاکرات و تعدیل در مواضع خود شد. سفر قوام به شوروی حدود سه هفته به طول انجامید و در 19 اسفند 1324 به تهران بازگشت.

اولتیماتوم آمریکا به شوروی

یک ماه پس از پایان سفر قوام به مسکو و به موازات افزایش تحرکات دیپلماتیک ایران، ترومن رئیس جمهوری آمریکا اولتیماتوم معروف خود را برای دولت شوروی فرستاد و شدیدا تهدید کرد که اگر نیروهای شوروی خاک ایران را تخلیه نکند، آمریکا نیز نیروهای خود را وارد ایران خواهد کرد. همچنین دولت های آمریکا و انگلیس خواستار طرح مسئله عدم تخلیه خاک ایران توسط شوروی، در شورای امنیت شدند.

در پی این تحولات، آندره گرومیکو نماینده دولت شوروی در شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرد: نیروهای نظامی این کشور در یک برنامه منظم و سریع، اقدام به تخلیه خاک ایران می‌کنند و نیازی به مذاکره در شورای امنیت نیست.

البته طرح مسئله در شورای امنیت به رای گذاشته شد که 9 رای موافق و 2 رای مخالف داده شد. در این جلسه حسین‌علاء نماینده جدید ایران در شورای امنیت، نطق مفصلی ایراد کرد و گفت: دولت اتحاد جماهیر شوروی از ایران توقعاتی دارد که با حاکمیت و استقلال ایران مغایر است.

بهره برداری قوام از ظرفیت سیاسی

قوام‌السلطنه پس از پایان سفر به مسکو، با ارسال تلگرافی، از استالین درباره مذاکرات ایران و شوروی تشکر کرد. همچنین چند دور مذاکره میان قوام و سادچیکف سفیر جدید شوروی در ایران انجام شد و در پایان مذاکرات بیانیه‌ای منتشر شد که حول سه محور توافق به‌عمل آمده:

ارتش شوروی ظرف یک ماه و نیم، خاک ایران را تخلیه كند.
قرارداد ایجاد شرکت نفت ایران و شوروی تا انقضاء مدت هفت ماه برای تصویب به مجلس پانزدهم پیشنهاد شود.
در مورد آذربایجان چون مسئله داخلی است ترتیب مسالمت آمیزی اتخاذ شود.

این توافق پیروزی قابل توجهی در صحنه دیپلماتیک برای دولت قوام بود. زیرا در برابر مسئله نفت شمال که طرح و تصویب آن به مجلس پانزدهم موکول شد، دولت شوروی ترک خاک ایران را پذیرفت و بطور تلویحی عدم حمایت از دولت خودمختار در آذربایجان را اعلام کرد.

از سوی دیگر سفیر کبیر شوروی در ایران نیز در تاریخ 4 خرداد 1325 رسما اعلام کرد: «تخلیه ایران از قوای نظامی شوروی انجام گرفته است».

با انتشار بیانیه قوام-سادچیکف، دولت خودمختار آذربایجان شکست سیاسی قابل توجهی را تجربه کرد. به همین جهت سیدجعفر پیشه‌وری صدر فرقه دمکرات آذربایجان به اتفاق هیئتی برای مذاکره با دولت وارد تهران شد که البته مذاکرات نتیجه مشخصی را بدنبال نداشت و پیشه‌وری از ملغی کردن مسئله خودمختاری آذربایجان عقب نشینی نکرد. در واقع قوام با اینگونه اقدامات می خواست مانع شدت یافتن بی‌نظمی هایی شود که در آن زمان با ضعیف شدن قدرت دولت مرکزی انتظار بروز آن می‌رفت.

از تابستان 1325 برنامه‌ریزی دولت برای آزادی آذربایجان توسط ارتش آغاز شد. به موازات این برنامه، برای عدم حساسیت همسایه شمالی، قوام در ترمیم کابینه خود سه وزیر توده‌ای را انتخاب نمود. ( دکتر مرتضی یزدی-وزیر بهداری-، دکتر فریدون کشاورز-وزیر فرهنگ-، ایرج اسکندی-وزیر پیشه و هنر و بازرگانی).

ولی علی‌رغم ورود سه تن از سران حزب توده به کابینه، جریان چپ که نسبت به آینده سیاسی خود با توجه به عقب نشینی دولت شوروی بیمناک بود، در صحنه اجتماعی به قدرت نمایی پرداخت که ایجاد آشوب و درگیری در مناطق نفت‌خیز جنوب شاخص‌ترین آن بود.

ادامه دارد ....

لينك هاي مرتبط
content/18/روزی-روزگاری/4454/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-15

content/18/روزی-روزگاری/4451/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-14

content/18/روزی-روزگاری/4445/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-13

content/18/روزی-روزگاری/4434/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-12

content/18/روزی-روزگاری/4425/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-11

content/18/روزی-روزگاری/4414/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-10

content/18/روزی-روزگاری/4405/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-9

content/18/روزی-روزگاری/4388/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-8

content/18/روزی-روزگاری/4376/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-7

content/18/روزی-روزگاری/4365/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-6

content/18/روزی-روزگاری/4355/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-5