ماجرای طلای سیاه ایران (21)

يکشنبه یازدهم اسفند ماه 1398 ماجرای طلای سیاه ایران (21)

سیدهاشم هوشی‌سادات

تلاش شرکت نفت‌جنوب برای بقاء

رد مقاوله‌نامه نفت‌شمال توسط مجلس پانزدهم اگرچه موجب تضعیف موقعیت همسایه شمالی در تحولات نفتی ایران شد، و در ظاهر به نفع انگلیس بود، ولی انگلیسی‌ها از ماده پنج آن که ایرانی‌ها را مکلف به استیفای حقوق ملت ایران از نفت‌جنوب می‌کرد، نگران بودند. به ویژه آنکه قوام نیز در برنامه‌های راهبردی، خواهان حضور بیشتر ایالات متحده آمریکا در مذاکرات و برنامه‌های نفتی ایران بود تا هم بتواند جاه‌طلبی‌های شرکت‌نفت انگلیس را تعدیل کند و هم در برابر دربار شاه بایستد. از سوی دیگر دولت آمریکا پس از اولتیماتوم به دولت شوروی درخصوص خروج قوای نظامی‌اش از ایران و حل غائله آذربایجان و رد مقاوله‌نامه نفت‌شمال، موقعیت سیاسی ویژه‌ای در ایران پیدا کرده بود، شرایط را برای بسط این نفوذ مناسب می‌دید.

سقوط دولت قوام‌السلطنه

در چنین شرایطی که هم محمدرضا شاه از برنامه‌های جاه‌طلبانه سیاسی قوام بیمناک بود و هم دولت انگلیس برای تحکیم موقعیت نفتی خود تلاش می‌کرد و قوام را عامل بسط نفوذ آمریکا در حوزه نفت می‌دانست، برنامه مشترکی را برای سقوط دولت قوام مهیا کردند و با زمینه‌سازی گروهی از نمایندگان مجلس، زمینه را برای گرفتن رای عدم اعتماد به دولت فرآهم آوردند. در این راستا گروهی از نمایندگان هوادار قوام که از طریق حزب دمکرات او به مجلس آمده بودند، در برابرش ایستادند. علی‌رغم تلاش‌های سیاسی قوام برای بقای خود، دولتش با عدم رای اعتماد مجلس شورای ملی، در 19 آذر 1326 ساقط شد و در پی این تحول، حزب دمکرات ایران نیز پس از رفتن قوام متلاشی شد.

کابینه‌های ناپایدار

پس از سقوط قوام، مجلس به نخست‌وزیری ابراهیم حکیمی رای داد که پس از چند ماه سقوط کرد و عبدالحسین‌هژیر که دوست و مورد اعتماد محمدرضا پهلوی و خواهرش اشرف‌پهلوی بود، به نخست‌وزیری رسید. در این شرایط رقابت بین انگلستان و آمریکا در حوزه نفت به اوج خود رسیده بود و نمایندگان مجلس نیز در راستای بند پنجم قانون 30 مهر 1326 برای استیفای حقوق مردم ایران از نفت‌جنوب تلاش می‌کردند.

در اوایل مهر 1327 هژیر با ارائه گزارشی در مجلس شورا اعلام کرد که مذاکره برای استیفای حقوق ایران از نفت را آغاز کرده‌است و در این رابطه با «گس» نماینده شرکت نفت‌انگلیس که از لندن به تهران آمده مشغول مذاکره‌اند. تلاش هژیر، افزایش درآمد ایران در چهارچوب قرارداد 1933 بود که این موضوع مورد نظر نیروهای ملی و دکتر مصدق نبود.

سقوط دولت هژیر

از طرف دیگر هژیر به موازات پیشبرد مذاکرات نفت، در صدد تشکیل مجلس موسسان و تجدیدنظر در قانون‌اساسی برای افزایش اختیارات شاه بود. مسئله‌ای که به‌شدت مورد مخالفت جریان های ملی و همچنین محافل روحانی به رهبری آیت‌الله کاشانی قرار گرفت.

با اعلام تظاهرات از سوی کاشانی و فدائیان اسلام و تجمع مردم در مسجد سلطانی بازار تهران، هژیر نتوانست بماند و دولت او ساقط شد و محمد ساعد‌مراغه‌ای به نخست‌وزیری رسید. البته به فرمان شاه، عبدالحسین‌هژیر وزارت دربار را عهده‌دار شد و به‌عنوان فرد پرنفوذ و مورد اعتماد دربار در سایه و حاشیه به هدایت و کنترل امور مشغول بود.

دولت ساعد در 25 آبان 1327 تشکیل شد. در این کابینه عباس‌قلی‌گلشائیان وزیر دارایی، سرپرستی هیئت نمایندگی ایران را در مذاکرات نفت عهده‌دار بود. وی قبل از این سمت، در فضای سیاسی جامعه به هواخواهی از شرکت نفت‌انگلیس شهرت داشت.

ادامه دارد ...

لينك هاي مرتبط :

content/18/روزی-روزگاری/4486/ماجراي-طلاي-سياه-ايران-20

content/18/روزی-روزگاری/4483/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-19

content/18/روزی-روزگاری/4477/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-18

content/18/روزی-روزگاری/4470/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-17

content/18/روزی-روزگاری/4465/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-16

content/18/روزی-روزگاری/4454/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-15

content/18/روزی-روزگاری/4451/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-14

content/18/روزی-روزگاری/4445/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-13

content/18/روزی-روزگاری/4434/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-12

content/18/روزی-روزگاری/4425/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-11

content/18/روزی-روزگاری/4414/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-10

content/18/روزی-روزگاری/4405/ماجرای-طلای-سیاه-ایران-9